خلاصة:
کشاورزی یکی از پایههای اصلی ساختار اقتصادی جامعة ایران در دورة اسلامی بوده است؛ لذا اقدامات حکومتها در زمینة کشاورزی و ایجاد ثبات و امنیت بر کار کشاورزی و بهبود آن تأثیر داشت. باتوجهبه نقش نظام سیاسی در حیات کشاورزی جامعة ایران، بررسی سیاستهای حکومتها و رویکردهای آنها در قبال اقتصاد کشاورزی حائز اهمیت است. سلسلة ترکنژاد خوارزمشاهی (491-628ق) با شکست سلجوقیان (429-590ق) موفق شد قدرت را در ایران بهدستگیرد. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و برمبنای منابع، پاسخگوی این سؤال است که علل سیاسی- نظامی دگرگونی زمینداری و اقتصاد کشاورزی خوارزمشاهان چه بوده است.؟ یافتهها حاکی از آن است که سلاطین خوارزمشاهی سیاستهایی را تا زمان تکش خوارزمشاه درتقویت کشاورزی درپیشگرفتند، اما از روزگار تکش و محمد خوارزمشاه سیاست کلان اقتصادی آنها در واگذاری زمینهای کشاورزی تحت عنوان اقطاع به امرای ارتش بود. این سیاست به علت رفتار سودجویانة مقطعان در مناطق اقطاعی، رقابتهای سیاسی سلاطین خوارزمشاهی بر سر تصرف مناطق مختلف و نیاز به استخدام بیشتر ترکان و بهتبع آن اعطای زمینهای بیشتر به امرای سپاه و در نتیجه، تناقض و تصادم شیوة تولید دامداری به سبک ترکان کوچرو با شیوة تولید کشاورزی رایج در جامعة روستایی خوارزم، سبب شد اقتصاد کشاورزی خوارزم در این دورة خاص زوال یابد.
ملخص الجهاز:
علل سیاسی- نظامی دگرگونی زمین داری و اقتصاد کشاورزی خوارزمشاهان علی بحرانیپور دانشیار گروه تاریخ دانشگاه شهید چمران اهواز * افروز مرادی دانشجوی دکترای تاریخ ایران بعد از اسلام دانشگاه شهید چمران اهواز (از ص ١ تا ص ٢٠) تاریخ دریافت مقاله : ١٣٩٧/٥/٨؛ تاریخ پذیرش مقاله : ١٣٩٧/١٠/٢٦ چکیده کشاورزی یکی از پایه های اصلی ساختار اقتصادی جامعۀ ایران در دورٔە اسلامی بوده است ؛ لذا اقدامات حکومت ها در زمینۀ کشاورزی و ایجاد ثبات و امنیت بر کار کشاورزی و بهبود آن تأثیر داشت .
انتظار می رود این پژوهش پاسخ گوی این پرسش ها باشد که واگذاری زمین به امرای ارتش چه تأثیری بر دگرگونی وضعیت کشاورزی و به تبع آن زمین داری در این دوره داشت ؟ این اقدام چه پیامدهایی به دنبال داشت ؟ فرضیۀ پژوهش این است که حکام خوارزمشاهی از اتسز تا تکش خوارزمشاه سعی در بهبود کشاورزی داشتند و با اعمال سیاست هایی چون ایجاد منصب معمار و نیز توصیه هایی در قبال آبیاری توجه ویژه به امور کشاورزی و کشاورزان داشتند، اما از زمان تکش ، گسترده شدن قلمرو خوارزمشاهان ، استخدام گستردٔە ترکان در سپاه و به دنبال آن اعطای زمین های کشاورزی (اقطاع )، بر وضعیت کشاورزی و زمین داری در این عصر آثار نامطلوبی برجایگذاشت .