خلاصة:
تبیین فعل الهی یا نحوة تعامل خداوند با جهان و درک آن در بستر فلسفه و علم مدرن یکی از مسائل مهم و پرمناقشة فلسفة دین معاصر بوده است. بعد از نوآوریهای فیزیک جدید در قرن بیستم بعضی از متفکران مدعی شدند بر خلاف فیزیک کلاسیک که در آن قوانین فیزیکی محدودکنندة فعل خداوند تلقی میشدند، در فیزیک جدید، مفاهیمی چون عدم قطعیت میتواند فعل مداخلهآمیز خداوند در جهان طبیعت را توجیه و تبیین کنند. اما از آنجا که مکانیک کوانتم رایج دارای متافیزیک روشنی نبود، منجر به پارهای معضلات هستیشناسانه شد و بنابراین تفسیرهای متفاوتی از آن ارائه شد که هر یک برای الهیدانان راهحل متفاوتی را برای تبیین فعل الهی در جهان پیشنهاد میکرد. در این مقاله نشان میدهیم تفسیر دیوید بوم با ارائه ایدههایی مانند نظم مستتر، جنبش همگانی، کلنگری و عنصر اطلاعات در ماده، ظرفیت متافیزیکی مناسبی برای تبیین فعل الهی فراهم میکند.
ملخص الجهاز:
ظهور مکانيک کوانتم به تدريج اين ايده را تقويت کرد که ساختارهاي طبيعـت شـامل پديده هايي است که به طور کامل توسط پديده هاي پيشين تعين نيافتـه اسـت ؛ و بعضـي از الهي دانان از اين ايده چنين استفاده کردند که خداوند مي تواند مسير تاريخ جهان را از طريق اين رخنه گشوده در خلقت و بدون قطع ساختارهاي دائمي آن ، تغيير دهد.
او بر اساس تفسيري که از مکانيک کوانتم و واقعيت فيزيکي داشت ايده هـاي متـافيزيکي نـويني چـون نظـم مسـتتر و جنـبش همگـاني را مطـرح کـرد کـه مـي تواننـد چشم اندازهاي جديدي در رابطة علم و دين ايجاد کنند و علي الخصوص مي توانند در تبيين فاعليت الهي و سازگار ساختن آن با علم جديد مؤثر باشند.
لازم به توضيح است ادعاي من در اين مقاله اين نيست که متافيزيک بوم مسـتقيما فاعليـت الهي در جهان را تبيين مي کند يا خداوند را در سلسلة علل پديده هاي فيزيکي قرار مي دهد.
اين خوانش از متافيزيک بوم مدلي از فاعليت الهي را در اختيار مـا مي گذارد که در آن فعل خداوند در جهان مي تواند به صـورت ورود اطلاعـات جديـد بـه ساختار دروني ماده يا به عبارت ديگر تغيير اطلاعات درون ماده انجام شود.
اولين مزيت تفسير بوم از مکانيک کوانتم اين است که در آن گرچه خداوند يک تعامـل دائمي با جهان دارد ولي چون در سطوح عميق تر طبيعت با آن ارتباط پيدا مي کند مي توانـد يک موجود به کلي ديگر و متعالي نيز باشد.