خلاصة:
یکی از کاربردهای دانش تاریخ در فقه، کمک به ارزیابی مقدمات استدلال اجتهادی است. دانشمندان مسلمان درباره شمول خمس نسبت به درآمدها در زمان رسول اکرم(ص)دیدگاههای مختلفی دارند. بررسی تاریخی شواهدی که برخی از فقهای شیعه برای اثبات خمس درآمدهای فردی در زمان پیامبر(ص) مطرح میکنند مسئله اصلی این پژوهش است. یافتههای این مقاله نشان میدهد که این بررسی میتواند به عنوان نمونهای برای ارزیابی مقدمات تاریخی به کار رفته در قیاس استدلال فقهی معرفی شود.
ملخص الجهاز:
نقد هیچ کدام از موارد بالا نمیتواند انحصار مفهوم خمس در غنیمت های جنگی را از آیـه ٤١ سوره انفال ثابت کند؛ زیرا میان دانشمندان تفسیر قرآن پذیرفته شده است کـه شـأن نزول یا سیاق ؛ یعنی عبارت های قبل و بعد آن در آیه به تنهایی نمیتواند محتوای یک آیه 2 را که با الفاظی کلی و عام به عنوان یک دسـتورالعمل نـازل شـده اسـت ، محـدود کنـد و برداشت کلی و عام که از آیه قابل استفاده است ، معتبر دانسته می شود.
١ آن حضرت در این دسـتورالعمل کوتاه ٢ و در نامه مکتوبی که پیش از این ملاقات به سوی سفیان بن همام ، کارگزار خود در برخی تیره های عبد قیس ارسال کرده بود در کنار مهم ترین ارکان دین و مـواردی ماننـد ایمان به خدا، برپاداشتن نماز، پرداخت زکات و پرداخت خمس مغانم و صفی ٣را یاد کـرده 4 است .
بررسی و نقد استدلال های مبتنی بر پیمان نامه ها مهم ترین استدلال هایی که با این مکاتبات برای شمولی بودن منابع خمس بیان شده اند، به قرار زیر است : ١.
بر اساس این دیدگاه ، خمس مازاد درآمدها که با دلایل کافی فقهی در دوره معصومان بعدی اثبات شده است ، مصداق دیگری از دستور عام خمس در آیه خمـس اسـت کـه بـه وسیله اهل بیت پیامبر بـه مـردم اعـلام شـده اسـت .