خلاصة:
امروزه تدوین سیر تاریخی اوزان و بحور شعر فارسی از آغاز تاکنون با تعیین بسامد و ترسیم فراز و نشیب موجود با وجود چاپهای پاکیزه و منقح از دواوین شعر فارسی، امری ضروری و مفید به نظر میرسد. در این پژوهش که در واقع پاسخی به این نیازی ضروری است، دیوان صباحی بیدگلی با توجّه به نقش عمده و انکار ناپذیر او در تحوّل ادبی بر بنیاد شیوه شاعران پیشین، که با اوزان و بحور گیرا شیوهای نو در شعر فارسی پدید آورده است طراوتی خاصّ به اشعار خود بخشیده و با پرداختن به مفاهیم و مضامین اساس این تحقیق قرار گرفته است؛ بدیهی است، بررسی دقیق اشعار این شاعر از جهت کیفیّت و بسامد اوزان و بحور، قافیه و ردیف، در قالب نمودار دایرهای ما را در تعیین میزان قابلیّتها و چیره دستی شاعری که او را «مجد شیوه شاعران باستان» دانستهاند، یاری میرساند. در این مقاله به معرّفی اوزان پرکاربرد و نیز بسامدی تاثیر گذار پرداخته شد، و نمودارهای دایرهای ذکر شده است.
ملخص الجهاز:
ساختار به دو نوع درونی (معنوی) و بیرونی (ظاهری) تقسیم میشود (تودوروف، 1379 :33) منظور از ساختار یا موسیقی بیرونی، اجزای کلامی نوشتاری یک اثر از جمله وزن، قافیه و ردیف است که میزان توفیق و ماندگاری هر شعر، بستگی به آن دارد؛ بنابراین بررسی عوامل شناخته شده قابل تحلیل، از قبیل اوزان و بحور و ردیف و قافیه به جهت تعیین میزان موفقیت شاعر در عرصه ادبیات منظوم فارسی، اهمّیّت دارد؛ لذا ضمن بررسی موسیقی بیرونی تمام انواع و قالبهای شعردیوان صباحی بیدگلی، به شیوه توصیفی و تحلیلی، سعی بر آن است تا به این پرسش کلّی پاسخ داده شود: اشعار صباحی در عرصه موسیقی بیرونی و کناری در چه جایگاهی از ادب فارسی قرار گرفته و این امر تا چه حد بر ماندگاری اشعار او، نقش داشته است؟ ضرورت و اهمّیّت پژوهش: «تدوین فرهنگ تاریخی عروض و قافیه در شعر فارسی، با وجود چاپهای منقح از دواوین و منظومههای شعر فارسی، امری بسیار ضروری و مفید به نظر می رسد.
(رجوع شود به تصویر صفحه) نتیجهگیری صباحی در دیوان خود دارای تنوع قالبهای شعری به شرح زیر است: 67 غزل، 25 قصیده، 29 قطعه، 10 تک بیت، 3 ترکیب بند، 6 مثنوی و 104 ماده تاریخ با مضامین مختلف و اغلب مدح امامان و پیامبر(ص) است، به گونهای که او را شاعر اهل بیت (ع) نامیدهاند.