خلاصة:
نظام اداری به مثابة سازمان تنظیم کننده تمام فعالیتها برای نیل به اهداف حکومت است. نظام اداری نبوی نسبت به نظام اداری دوران جاهلیت چگونه بود؟ و پیامبر چه تدابیری برای برونرفت از نظام جاهلی انجام دادند؟ در دوران جاهلیت، اعراب حجاز، بدوی و فاقد سازمان اداری بودند. در عصر نبوی، نظام اداری بر مبانی تقوا ، عدالت، محبت و عقلانیت شکل گرفت. برایناساس، پیامبر تمام قبایل را ذیل جامعة اسلامی، با نام «امت» ساماندهی کردند؛ و رکن آن را برادری قرار دادند؛ بسیاری از خصومتها را خاتمه بخشیدند؛ برای تثبیت جامعه از قبایل بیعت گرفتند؛ پیماننامههای عمومی را تدوین و اجرا نمودند؛ روسای قبایل را عزل و نصب کردند؛ «عریف» و « نقیب» برای هر قبیله تعیین کردند؛ ارتشی منظم تشکیل دادند؛ سفرایی را به مناطق دوردست ارسال کردند؛ برای رفع نزاعها، دستگاه قضا پیریزی نمودند و... این تدابیر، که پیشرفتهای چشمگیری درعرصههای گوناگون به ارمغان آورد، حاکی از آن است که اسلام پیشرفتهترین آموزهها را برای ادارة نظام دارد. روش تحقیق، «کتابخانهای» با استفاده از روش «توصیفی و تحلیلی» است.
ملخص الجهاز:
شناخت این نظام اداری و بهرهگیری از الگوی تدبیر پیامبر اکرم، برای ادارة جوامع بسیار سودمند بود.
نظام اداری پیامبر پس از بعثت منظور از «نظام اداری پیامبر» دوران مدیریت دهسالة آن حضرت در مدینه است که از بهترین منابع برای آموزههای مدیریتی اسلام است.
سیرة پیامبر اکرم چنان بود که یاران و پیروان خود را برای انجام هر کاری - (بهویژه مدیریت) - به اصلاح رابطهشان با خدا میخواندند.
ج. مهمترین تدابیر نبی اکرم در نظام اداری پیامبر اکرم پس از ورود به مدینه، حکومت تشکیل دادند و جامعهای را در آن بنا نهادند که از نظر شرایط و وظـایف،کاملا بـا مبانی جامعة عربی، که بر قبیله و رئیس آن استوار بود، فرق داشت.
شواهد و اسناد متعدد و معتبر تاریخی به خوبی بیانگر این موضوع است که نظام اداری به بهترین نحو در حکومت پیامبر موجود بوده است؛ چنان که جعفر مرتضی عاملی در این زمینه مینگارد: «تجربة آشکار حکومتی رسول اکرم سرشار از سازمان و نظم اداری و نظامی و امنیتی است که اکثر آن نزد امتهای سابق شناخته شده نبود، و حتی امم لاحقه نیز هنوز به آن دست نیافته اند» (دعموش عاملی، بی تا، ج2، ص8.
). ابن ادریس کتانی ضمن پرداختن به تقسیم کار در حکومت نبوی، نظام و ساختار اداری رسول خدا را پیشرفته و کامل دانسته و معتقد است که همة وظایف اداری، که بعدها متداول شد، در آن زمان وجود داشته است.