خلاصة:
ازجمله مباحث مهمی که در مطالعات نوین دینی و فلسفه دین مطرح بوده، پلورالیسم یا کثرت‌گرایی دینی است. این مبحث از نگاه اندیشمندانی نظیر هیک به دنبال اثبات این مطلب است که حقانیت و رستگاری، مخصوص یک دین خاص نبوده و همه ادیان و مکاتب بشری، بهره‌ای از حقیقت مطلق و غایت قصوی دارند. چنان‌که پیداست اولین نتیجه کثرت‌گرایی هیکی، پذیرفته‌شدن هر مدعایی بدون ارزیابی معرفت‌شناسانه و بروز اختلاف و تفرقه‌افکنی میان انسان‌هاست؛ ازاین‌رو برای جلوگیری از وقوع چنین امری باید به بررسی رویکردهای دیگر موجود در این زمینه پرداخت. در این مقاله سعی شده است تا با روش استنباط فلسفی، کثرت‌گرایی مبتنی‌بر عرفان به عنوان متناسبترین رویکرد در ارتباط با تنوع و کثرت ادیان در نظر گرفته شود. نتایج این پژوهش نشان میدهد که با توجه به آموزه‌های وحدت‌محور عرفان و مولفه وحدت در عین کثرت و کثرت در عین وحدت، می‌توان چگونگی مبنا قرار گرفتن عرفان برای کثرت‌گرایی دینی را تبیین نمود. ازسوی‌دیگر با بررسی آثار چنین وحدت در عین کثرتی می‌توان به استخراج پیامدهای مثبت آن در زمینه تربیت دینی نیز پرداخت.
ملخص الجهاز:
کثرت گرایی دینی از منظر عرفان پیش از پرداختن به این مبحث ، لازم است که در ابتدا برخی از مفروضه های بنیادین غالب مکاتب عرفانی نظیر اصل وحدت وجود و اصل ظاهر و باطن تبیین گردد.
همچنان که حافظ میگوید: جنگِ هفتاد و دو مّلت ، همه را عذرِ بنِه چون ندیدند حقیقت ، رهِ افسانه زدند (حافظ ، ١٣٨٠: ١٨٤) از آن جایی که پلورالیسم دینی عرفانی، نگرشی انحصارگرایانه را نسبت به پیروان سایر ادیان در پیش نگرفته و در نظر گرفتن کثرت ها را زمینه ساز و مقدمۀ رسیدن به وحدت دانسته است ، گفتمان با کثرت های دینی و زمینه سازی برای آن را نیز لازمه و اساس تربیت دینی میداند و برای رسیدن به گفتمان دینی صحیح و مطابق با اصل وحدت در عین کثرت و کثرت در عین وحدت ، شرایط ، اصول و ویژگیهایی نظیر نرمی و عطوفت در گفتار و مهرورزی با مخاطب را مطرح میکند که درواقع ، بدون رعایت آن ها هیچ گونه گفت وگوی سودمند، نتیجه بخش و وحدت بخشی تحقّق نمییابد.
بنابراین ، نقیصۀ زبان کلامی وابسته به شرایط نسبی در سپهر کثرت ، در زبان عرفانی متمرکز بر سپهر وحدت برطرف میشود و بدین ترتیب ، توجه به آموزه های برگرفته از مفروضۀ وحدت وجود نظیر مهرورزی و هم دلی نسبت به پیروان سایر ادیان میتواند در گفتمان دینی کثرت ها، زبان مشترک و وحدت آفرینی را برای رسیدن به توازن و توافق در اختیار قرار دهد.
(
, 
, 
)
