خلاصة:
گفتمان حاکم بر نظام آموزشی ایران قبل از مشروطه گفتمانی سنتی بود که بیشتر تحت نفوذ نهادهای دینی و حکومتی قرار داشت. این نهادها بنا بر ماهیت خود، به طور معمول با تغییر و تحول اساسی در روند آموزشی مخالفت می کردند؛ اما مشروطه، بر نظام آموزشی همانند دیگر جوانب زندگی سیاسی و اجتماعی ایران تاثیر گذاشت. نهادهای برآمده از مشروطه فرایند آموزشی را با دگرگونی روبرو کردند و فرصت های مناسبی را برای شکوفایی آموزشی پدید آوردند. در این میان بیشترین سیاست گذاری های آموزشی، در دوره دومین مجلس شورای ملی صورت گرفت که در این مقاله سعی می¬شود این سیاست-گذاری ها و مصوبات مربوط به آن مورد بررسی و تحلیل قرار گیرند.
ملخص الجهاز:
هر چند عدهای از جمله عیسی صدیق برآنند که تنها اقدامی که مجلس اول در راه نشر افکار و پیشرفت معارف انجام داد، وضع قانون مطبوعات بود که آزادی جراید را تامین میکرد؛(صدیق،1351: 366) اما واقعیت این است که با وقوع مشروطه و تأسیس اولین مجلس، تحول مهمی در نظام آموزشی کشور به وجود آمد.
مثلا در فصل پنجم مرامنامهی حزب دموکرات بر تعلیم مجانی و اجباری برای همهی افراد و توجه مخصوص در تربیت نسوان تأکید شده بود؛(مرامنامهها و نظامنامههای احزاب سیاسی ایران در دورۀ دوم مجلس شورای ملی، 1361: 7) و در نظامنامهی حزب اجتماعیون اعتدالیون آمده: «توسیع دایرهی معارف و تسهیل طرق تحصیل و تعلیم و آزاد ساختن آن برای تمام افراد یکی از اصول مسائل مهمه است که باید مطرح و مطمح نظر هیأت جامعه باشد.
(مجموعه مصوبات مجلس شورای ملی در چهار دورۀ تقنینیه، 287ـ292) به نظر میرسد تصویب قانون اداری وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه علاوه بر حساس بودن نظام آموزشی، نشان از درک درست نیاز توجه به معارف بود، و این را میرساند که گویا در دوره مجلس دوم لزوم گسترش معارف و مدارس و برنامهریزی برای این امور به خوبی فهمیده شده بود، به طوری که کتابخانه معارف که از اولین تأسیسات دوره تجدد بود، پس از مدتی تعطیلی، به موجب خبر روزنامه مجلس در 24 ذیالقعده 1328 بازگشایی شد.
(مجلس، سال چهارم، ش33: 1) مجلس علاوه بر توجه به معارف و مدارس در فکر رفع مسائل مالی برای گسترش معارف نیز بود و شاید به همین دلیل است که از همان ابتدای کار، موقوفات را زیر نظر وزارت معارف قرار داد.