خلاصة:
بیمه هزینههای قضایی از جمله ابزارهای تجربهشده در بسیاری از کشورهای جهان برای افزایش دسترسی شهروندان به عدالت به شمار میآیند؛ بااینحال ایران از جمله کشورهایی است که چنین تجربهای در آن پا نگرفته است. این مقاله مطالعهای کتابخانهای با رویکرد تطبیقی است که از روشهای توصیفی و تحلیل انتقادی حقوقی بهره برده است. این مقاله میکوشد ضمن معرفی بیمه هزینههای قضایی و روشهای جایگزینی که در حقیقت بیمه نیستند، اما مبتنی بر توزیع هزینههای سنگین خدمات قضایی هستند، الزامات شکلگیری بیمههای هزینههای قضایی را در نظام حقوقی ایران نشان دهد. بررسیهای این مقاله نشان میدهد بازار غیر شفاف و غیر منضبط ارائه خدمات وکالتی تا چه اندازه مانعی بزرگ برای دسترسی به این مهم به شمار میرود. رواج بیمهها نیازمند انضباطبخشی به بازار وکالت است. همچنین در این مقاله منافع و مضار بیمههای قضایی از منظر توانمندسازی حقوقی نیز بررسی میشود. بیمههای قضایی در عین اینکه میتوانند ابزاری برای افزایش تسلط شهروندان بر زندگی خود باشند، قادرند به ابزاری جهت سلب اختیار شهروندان در پروندههای خود تبدیل شوند؛ بنابراین در ترویج بیمههای قضایی نباید مقرراتگذاری برای بیمهگران را دست کم گرفت.
ملخص الجهاز:
در بخش هاي مقدماتي مقاله نشـان مـيدهـيم ريسـک چيسـت و چـرا دعـواي قضـايي نـوعي ريسک است و در بخش هاي بعدي مقاله خواهيم گفت در نظام حقوقي ايران چه موانعي بر سـر راه استفاده از ابـزار بيمـه هزينـه هـاي قضـايي١ وجـود دارد کـه موجـب ترديـد در امکـان موفقيـت آن ميشود؟ در بدو پيدايش بيمه هاي هزينه هاي قضايي، به اين نهاد به عنوان ابزاري در خدمت طبقه متوسـط و نه فقرا نگريسته ميشد.
به عنوان مثال در هلند، در ابتدا به نظر ميرسيد بيمه هاي قضـايي تنهـا براي ثروتمنداني جذابيت خواهد داشت که کمک هاي حقوقي دولتي به ايشان تعلق نميگيـرد، امـا نتايج يک پيمايش نشان ميدهد بيش از ٣٠ درصد کم درآمدترين افـراد جامعـه نيـز تحـت پوشـش يکي از انواع بيمه هاي هزينه هاي قضايي هستند، البته اين نرخ با افزايش درآمد نيز افزايش مـييابـد، اما نکته حائز اهميت ، رواج اين ابزار حتي در ميان اقشاري است که از کمک هـاي حقـوقي رايگـان دولت بهره مند ميشـوند.
با توجه بـه ويژگـيهـاي بـازار ايـران ، کـه مـيتوانـد مـانعي بـراي اسـتفاده از بيمـه هزينه هاي قضايي در معناي ناب خود باشد، ساير روش هايي که تحت عنوان بيمه هزينه هاي قضـايي ________________________________________________________________ 1- Risk Pool.
V ,٢٠٠٨ ,Bremer &Janssen, ,̈Baarsma, Felso) وکلا و مشاوران يـا بايـد مزايـاي يـک بازار انحصاري را از دست فرو بنهند و به رقابت کامل تن دهند، يا مسـئوليت اجتمـاعي خـود بـراي دسترسي شهروندان به خدمات قضايي را ايفا کنند و يـا دسـت کـم در وضـعيتي بينـابيني بـه وجـود تعرفه هايي براي خدمات خود قانع شوند که ابزارهايي نظير بيمه هزينـه هـاي قضـايي را توجيـه پـذير کند.