خلاصة:
شهر، معنایی بیش از یک محوطه محصور درون بارو را داشته و بیشتر یک حوزه را معرفی می کند. شهرها، طی تاریخ نسبتا طولانی خود شاهد تغییرات ژرفی در وضعیت صنعتی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و به ویژه جمعیتی خود بوده اند. کهن ترین شهرها در حدفاصل پایان هزاره چهارم و آغاز هزاره سوم قبل ازمیلاد در آسیای غربی و در نقاطی پدیدار شدند که آب و هوای آن ها مساعد ، و زمین حاصلخیز برای کشت و زرع، مناسب بود. همچنین قدمت شهر و شهرسازی در ایران نیز به هزاره چهارم قبل ازمیلاد می رسد، اما روند شکل گیری شهر و تداوم شهرنشینی در آن سیر تدریجی خاص خود را داشته است. هویت ایرانی شهر شامل ویژگی ها و ارزش های معماری و شهرسازی سرزمین ایران ، مربوط به قبل از ورود اسلام می باشد. پس از ورود اعراب به ایران و تشکیل حکومت یکپارچه اسلامی در سرزمین های زیر تسلط اسلام، شاهد شکل گیری نطفه های اولیه شهرهای جدید بوده ایم که این شهرهای جدید، اکثرا از تعلیمات اسلامی نشات گرفته و به دو دسته عمده شامل؛ شهرهای به جا مانده از تمدن های ماقبل از اسلام و یا شهرهای بنا شده توسط مسلمین قابل تفکیک اند. شهر دوره اسلامی به لحاظ ساختاری تداوم شهرسازی عصر ساسانی بود و عناصر کالبدی آن اکثرا برگرفته از فرهنگ غنی اسلام و نشانگر تمدن و فرهنگ اسلامی اند. یکی از این شهرها، قزوین می باشد که هسته اولیه آن در زمان شاپور ساسانی شکل گرفته و به تدریج در طی دوران اسلامی توسعه و گسترش داشته و در زمان صفویه توسط شاه تهماسب به عنوان دومین پایتخت این دودمان انتخاب شده است.
ملخص الجهاز:
یکی از این شهرها، قزوین می‌باشد که هستۀ اولیۀ آن در زمان شاپور ساسانی شکل‌گرفته و به‌تدریج در طی دوران اسلامی توسعه و گسترش داشته و در زمان صفویه توسط شاه تهماسب به‌عنوان دومین پایتخت این دودمان انتخاب شده است.
در ایران نیز روند شهر و شهرنشینی از هزارۀ چهارم قبل‌ازمیلاد آغاز گردیده و به‌تدریج روبه گسترش نهاده است که هویت شهرها و معماری آن‌ها مربوط به قبل از ورود اسلام به ایران می‌باشد، اما با ورود اسلام به ایران هم شاهد شکل‌گیری شهرهای جدید اسلامی هستیم و هم شهرهای ایرانی قبل از اسلام، از جمله «قزوین» با عناصر کالبدی اسلامی توسعه و گسترش می‌یابند.
در مقالۀ پیش‌رو سعی براین است تا تعریف مختصری از واژۀ شهر و پیشینۀ آن داشته و سپس نظریات افراد مختلف را درخصوص شهرنشینی و همچنین روند گسترش شهرها در طی دوران تاریخی و نیز اسلامی را مورد بررسی قرار داده و درنهایت به‌عنوان نمونۀ موردی گسترش بافت شهری قزوین را از صدر اسلام تا دورۀ صفویه مورد تحلیل و بررسی قرار دهد.
همچین قزوین دارای شهری درون شهر اول، تحت عنوان شارستان یا شهرستان بود که بعدها نیز در دورۀ اسلامی و توسط مورخان اسلامی به این نکته اشاره شده است.
مفهوم شهر در دوران اسلامی و ویژگی‌های آن پس از ورود اعراب به ایران و تشکیل حکومت یکپارچۀ اسلامی در سراسر سرزمین‌های تحت تسلط اسلام، زمینه برای تبادل محصولات میان این سرزمین‌ها رونق بیشتری یافت؛ از سوی دیگر، چون اسلام دینی است که مردم را به کسب و تجارت تشویق می‌کند، شاهد شکل‌گیری نطفه‌های اولیۀ شهرهای جدید بوده‌ایم (پاکزاد، 1392: 513)، چراکه پیش‌تر شهرهای ساسانی وجود داشته‌اند.
(
, 
, 
)
