خلاصة:
هدف مقاله حاضر پاسخ به دو سوال اساسی یعنی توسعه مبانی نظری و تحلیلی عمیق و وجود بستر مناسب و زیر ساخت های فکری و الزامات ساختاری و نهادی مناسب برای طراحی، اجرا و استمرار آن در زمینه آمایش آموزش عالی کشور است. با بهره گیری از روش تحقیق تاریخی و توصیفی-تحلیلی و با بررسی اسناد و مدارک و سوابق مطالعات آمایش سرزمین و آمایش آموزش عالی دو سوال فوق بررسی گردید. نتایج مقاله گویای آنست که علیرغم اقدامات و فعالیت های مختلفی که در قالب طرح های آمایش سرزمین در کشور صورت گرفته است اما نتایج نشانگر آن است که مطالعات آمایش آموزش عالی در کشور با چالش های مهمی در زمینه ضعف مبانی نظری و تحلیلی عمیق (فلسفی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی) برای طراحی، استقرار، نظارت و ارزیابی و از همه مهمتر استمرار آن در نظام آموزش عالی دولتی و خصوصی ایران روبروست. همچنین به لحاظ بستر ساختاری و فرآیندی، زیرساخت های فکری و الزامات ساختاری و نهادی مناسب برای طراحی، اجرا و استمرار آمایش آموزش عالی در کشور بویژه بعد از انقلاب اسلامی فراهم نشده است. دلایل عمده چنین ناهماهنگی نظری و زیرساختی و فرایندی ریشه در مسائل زیر داشته است : چالش علمی و نظریه پردازی، چالش بخشی نگری به آمایش آموزش عالی، چالش مدیریتی و سیاسی نظام آمایش آموزش عالی، چالش ضعف نظارت و ارزیابی ، چالش مشارکت نخبگان، چالش عدم وجود نهادی فراملی برای آمایش آموزش عالی ایران.
ملخص الجهاز:
به تعبیر دیگر می توان گفت شکل گیری آموزش عالی مدرن در ایران از دوره مشروطه به بعد به دلیل طرح قانون اساسی بود که به دنبال پاسخگویی به ٤ سؤال بود: الف - مبنای قدرت حکومت چیست (مبنای قدرت اراده ملی است ، یا الهی و یا ترکیبی از این دو(؟ ب - حاکمان چگونه به قدرت می رسند؟ (انتخابی، انتصابی یا موروثی(؟ج - حاکمان چگونه حکومت کنند؟(موضوع تفکیک قوا و روابط بین آنها)، د- مردم چگونه حاکمان و نمایندگان و منصوبان خود را نظارت و کنترل نمایند و سازوکارهای نهادی و سازمانی آن چیست ؟ در واقع این چهار مسئله اساسی توسط مشروطیت در تفکر ایرانیان توسعه داده شد و به همین دلیل بستر فکری مهمی در توسعه ی سازمان ها و نهادها به ویژه آموزش عالی کشور گردید.
به بیان دیگر، اگر برگشت نماییم به دو سؤال طرح شده این مقاله یعنی: برخورداری آمایش آموزش عالی ایران از مبانی نظری و تحلیلی عمیق و خاص جامعه ایرانی و از همه مهم تر استمرار آن و وجود بستر مناسب و زیر ساخت های فکری و الزامات ساختاری و نهادی مناسب برای طراحی، اجرا و استمرار آن در کشور در تحلیل تاریخی و آموزشی و همچنین بر اساس توجه به زیر ساخت های نظری و فکری و همچنین الزامات نهادی و ساختاری سؤالات را در دو مقطع زمانی الف ( دوره مشروطیت تا سال ١٣٥٧ ، ب ( بعد از انقلاب اسلامی تاکنون با وضعیت نسبتا مشابهی در تدوین استراتژی و هدف گذاری و جاری سازی اقدامات معطوف به آمایش مواجه می شویم .