خلاصة:
بنای قلعه چالشتر چهارمحال و بختیاری مزین است به تزئینات سنگی متنوع و منحصربهفرد با موضوعات گیاهی، انسانی و حیوانی. در تزئینات این بنای قاجاری ردپای الگوهای سهگانه ملی، مذهبی و فرنگی دوره قاجار مشاهده میشود، خصوصا در نقوش انسانی. چگونگی قرابت نقوش انسانی این بنا با الگوهای سهگانهی عمومی یادشده وقتی تحت تاثیر شاخصههای بومی منطقه چهارمحال و بختیاری قرار میگیرد موضوع و محور این پژوهش موردیـکاربردی است؛ و هدف از انجام آن شناخت و نگاهی نو به هنر تزئینی قاجار در تزئینات معماری است. لذا فرضیهی حفظ اصالتهای قاجاری در عین متاثر گردیدن از فرهنگ بومی منطقه در تزئینات سنگی این بنا در جامعه آماری معادل 36 کادر تزئین سنگی با نقش انسانی مورد آزمون واقع شده است. در این تحقیق موردی، روش مستندنگاری و مشاهدات میدانی، با اتکا به اطلاعات کتابخانهای، دادههایی را به دست داده که به روش توصیفیـتحلیلی به تحریر درآمده است. بررسی وضعیت موجود اثر و مطالعات، علاوه بر توصیف و دستهبندی نقوش بر مبنای الگوهای سهگانه ملی، مذهبی و فرنگی، منجر به کشف رموز، و تبیین نادیدهها و ناگفتهها در باب این نقوش شده و مبتنی بر این است که در این تزئینات گونه محلیـبومی بختیاری همپای سبک قاجاری در قالب الگوهای سهگانهی یادشده حضور دارد. اصول و قواعد طراحی و اجرا در نقوش یادشده در راستای عملکرد بخشهای مختلف بناست و نگرش بومی قوم بختیاری را نسبت به زمان و مکان خود و جایگاه یک بنای نیمهرسمی به خوبی نمایان میسازد.
ملخص الجهاز:
با توجه به چنین موقعیت و قدرتی ، الگوبرداری از تزئینات کاخ ها و عمـارات شـاهان قاجار برای آراستن این بنا امری بدیهی است ، چنان که در زمینه استفاده از نقـوش انـسانی در قسمت ورودی ، هشتی و اطراف حوض خانه احمدخان ، انواع سه گانه تزئینات متداول در عصر قاجار یعنی نقوش با مضامین ملی ، فرنگی و مذهبی به کار گرفته شده است .
٤. گونه ملی ١ قاجاری در نقوش انسانی تزئینات سنگی این بخش از نقوش مربوط به شخصیت های داستانی و اسطوره ای کهن ایرانی است کـه بـا لباس ، تاج و آرایشی کاملاً ایرانی ترسیم شده اند و اغلب موضوع داستان مربوط به شـکار شاه و همچنین داستان اسطوره ای بهرام گور و آزاده (فتنـه ) و شـکارچی قـوش بـه دسـت است ، که مضمونی کاملاً ملی و باستانی دارد و لذا اشخاص پوششی ملی بر تن دارند.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) نکته حائز اهمیت در این بخش از تزئینات قلعه چالشتر آن است که الگوی مذهبی قاجاری با الگوی ملی ، که همانا سوژه ی شاطر و سگ شکاری بود، ترکیب شده و از جنبه مـذهبی آن کاسته است ، و این چیزی نیست جز همان «بومی سازی » نقوش که تحت نفوذ فرهنـگ بختیاری صورت یافته است .
مرد فرنگی این نقش نیز در قسمت ازاره های ورودی بنا حجاری شده و چنان که مشاهده می شود ایـن مرد ایستاده در فضایی با پرده های تزئینی ، ملبس به لباس نظامی اروپایی است و مدل موی فرنگی دارد (تصویر ١٤).