خلاصة:
آستین، اوّلین شخصی بود که نظریّه کنش گفتاری را مطرح (۱۹۶۲) و سپس شاگردش سرل آن را ترویج نمود (۱۹۷۹). از دیدگاه این نظریّه واحد کلام، فعل گفتاری است؛ به این معنا که شخص هنگام سخن گفتن فعلی را انجام می دهد و مخاطب با توجه به بافت، مقصود آن را دریافت می کند. سرل کارگفت را به پنج قسم اظهاری، ترغیبی، تعهّدی، عاطفی و اعلامی تقسیم کرد.این پژوهش با رویکرد کاربرد شناسی، نظریه ی کنش گفتاری و بافت به بررسی کنشهای گفتاری مناجات امام حسین (ع) در واپسین لحظات عمر میپردازد. امام حسین (ع) در شرایط بسیار سخت روحی به سر می برد و جز خداوند یاوری ندارد لذا فعل عاطفی (٪۴۰) و ترغیبی (۳۳٪) بیش ترین بسامد را دارد. بیش ترین ارجاع ضمیری به خداوند (۴۹٪) و سپس امام (۲۳٪) اختصاص دارد. فعل های اخباری به کار برده شده در متن (٪۶۷)، و کنش های انشایی (۳۳٪) می باشد.
ملخص الجهاز:
2- بار مضمون در سخن: (الف) عبارت است از مدح خداوند که با احساسات روانی گوینده گره خورده است (فعل عاطفی) و گویی ذکر هر صفت یک فعل گفتاری عاطفی را در بر دارد؛ (ب) امام (ع) با گفتن عبارت أدعوک و أستعین بک فعل ترغیبی و با بیان أرغب إلیک، افزع إلیک و أبکی فعل عاطفی و تأثیری انجام داده است؛ (ج) بار مضمون در احکم بیننا از نوع درخواست و تقاضا (کنش ترغیبی) و بار محتوایی سایر فعلهای این بخش نشان دهندۀ شرح و بیان جنایتهای دشمن میباشد (کنش اظهاری)؛ (د) اگرچه معنای ظاهری عبارت « نحن عترة نبیک» بیان و اقرار است اما قصد امام (ع)، ارائۀ گزارش به خداوند نیست؛ بلکه بار محتوایی این سخن برخاسته از کنش عاطفی (غم و اندوه و تأسف) میباشد و در ادامه دست به دعا برمیدارد و خواسته و طلب خود را بر زبان میآورد (فعل ترغیبی).
ذکر این نکته، مناسب است که گاه در بعضی قسمتهای سخن اگر مخاطب و دریافتکنندۀ پیام را جنس بشر بدانیم، بدون هیچ ایجاد تغییری در عبارات امام (ع)، بعضی کنشها ضمن دستهبندی دیگری قرار میگیرد، زیرا توجه به بافت و شرایط گوینده و مخاطب از خصوصیات نظریۀ کنش گفتاری است، برای مثال فعل گفتاری «تری» در کلام امام (ع) اگر به انسان گفته شود، محتوای مضمون در کلام حالت بیان و شرح دارد (کنش اظهاری) چون مخاطب نسبت به برخی حقایق جاهل است، اما به دلیل این که خداوند از همۀ شرایط آگاه است، و با توجه به عبارتهای بعد از تری میبینیم که امام (ع) این فعل را برخاسته از حالت احساسی و روانی به کار میبرد و قصد گله و شکایت و درد و دل دارد (کنش عاطفی)؛ 2- در جدول شمارۀ (2) به شمارش کنشهای صریح (مستقیم) و غیر صریح (ضمنی) پرداختهایم.