خلاصة:
شامگاه پنجشنبه ششم مردادماه 1397 مردم سراسر ایران همچون مردم بخش عمدهای از نیمکره شرقی کره زمین شاهد طولانیترین گرفت ماه قرن بودند. این ماهگرفتگی که بیش از شش ساعت بهطول انجامید، در حدود ساعت 21 و 45 دقیقه با ورود ماه به نیمسایه1 زمین آغاز شد و حدود ساعت 4 بامداد با خروج کامل ماه از نیمسایه زمین، پایان یافت. ماه در حدود ساعت 22 و 55 دقیقه پنجم مرداد وارد تمامسایه2 زمین شد و بدین ترتیب گرفت کامل آن آغاز گردید و سرانجام پس از حدود یک ساعت و بیست دقیقه این گرفت کامل به پایان رسید. ماه در حدود یک ساعت و نیم سرخفام بود و این بر زیبایی آسمان شب میافزود، بخصوص آنکه مریخ نیز با درخششی 5 برابر بیشتر از دیگر شبها و در کمترین فاصله خود از زمین، در پایین ماه خودنمایی میکرد (شکل1). این ماهگرفتگی بهانهای شد برای آنکه در این مقاله مروری، به چند پرسش کلی درباره گرفتها بپردازیم؛ از جمله اینکه چرا گرفتها رخ میدهند؟ چرا به ندرت رخ میدهند؟ چه چیزی مدت یک گرفت را تعیین میکند؟ و چرا در یک ماهگرفتگی کامل، سطح ماه سرخفام به نظر میرسد؟
ملخص الجهاز:
اما چرا وقتی قرص کامل ماه در حین یک گرفت درون تمامسایه زمین قرار میگیرد رنگ آن قدری سرخفام میشود؟ پاسخ این سؤال به چیزی مربوط میشود که فیزیکدانها از آن با نام پراکندگی ریلی8 یاد میکنند.
شکل 6 در یک ماهگرفتگی، عموما همراستایی خورشید، زمین، و ماه کامل نیست و اغلب گرفت جزئی ماه رخ میدهد که در آن بخشی از ماه در تمامسایه و بخشی در نیمسایه زمین قرار میگیرد.
در این صورت، همانطور که در شکل 11 پ نشان داده شده است، سایه ماه اصلا به زمین نمیرسد و تنها حلقهای نازک از نور خورشید دیده میشود، که به این پدیده گرفت حلقوی10 گفته میشود.
اکنون در پایان، میخواهیم دوباره به این پرسش مهم بپردازیم که چرا در پی هر ماه نو یا ماه کامل، یک گرفت نداریم؟ همانطور که در شکل 3 دیدیم مدار ماه نسبت به صفحه دایرهالبروج زاویه اندکی دارد و در هنگامی که ماه، تازه یا کامل است معمولا بالا یا پایین این صفحه قرار دارد و بنابراین بهندرت با سایه زمین تماس پیدا میکند.
مثلا شکل 13 مکان و زمانهای گرفتهای خورشید را همراه با مسیر حرکت سایه ماه بر سطح زمین در این گرفتها، از سال 2010 تا سال 2030 نشان میدهد.
Lunar eclipse 8.
سوتیتر در یک ماهگرفتگی، عموما همراستایی خورشید، زمین، و ماه کامل نیست و اغلب گرفت جزئی ماه رخ میدهد که در آن بخشی از ماه در تمامسایه و بخشی در نیمسایه زمین قرار میگیرد.
این شکل نشان میدهد که چگونه در یک ماهگرفت کامل، سایه زمین سطح ماه را میروبد تا آنکه سرانجام آن را میپوشاند.