خلاصة:
یکی از نظیرهگویان نظامی در خمسهسرایی» شاعری معروف به اسیری» از شعرای ایرانی دربار
عثمانی در سدة دهم هجری است. اسیری منظومة وامی و عذر/ را در وزن و بحر حسرو و
شیرین در سال ۹۵۴ق به رشتة نظم کشیده است. درونمایة این قصه, ماجرای عشق بدفرجام
وامق» ایرانی» با عذرا دختر فغفور چین است. نسخة متحصربهفرد این منظومه در
کتابیخانة فاتح استانبول به شمارة ۴۱۴۱ محفوظ است و در سال ۹۷۱ قمری کتابت شده است.
بررسی داستان نشان میدهد با اینکه شاعر, منظومة وامق و عذرا را در وزن و بحر حسرو و
شیرین سروده» بهلحاظ درونمایه, از لیلی و مجنون و هفتپیکر نیز بوده است. اسیری
مضامینی چون خو گرفتن وحوش بیابان با وامق» محبوس بودن عذرا به حکم پدر خودکامه
نامرادی دو دلداده و عشقی آمیخته با عفت» و مضمون زنجیر پیرزن بر گردن وامق و... را از لیلی
و مجنون نظامی اخذ کرده و ساختن قصرهای چهارگانه برای وامق» توصیف عجوزهای که
کارش قتل اسیران بود و به دسیسة او وامتق جان دادء متاثر از تصویر عفریتی است که در
حکایت ماهان (روز چهارشنبه گنبد پیروزهرنگ) در هفتپیکر نظامی آمده است. در این جستارء
ضمن معرفی شاعر و آثار او به تحلیل انتقادی داستان وامق و عذر/ نیز پرداخته میشود.
ملخص الجهاز:
به این ترتیب در شناخت دقیق زندگی شـاعر کـه خـود را فقـط اسیری معرفی میکند، با مشکل روبه رو هستیم و اطلاعات محدود ما از او منحصر به اشـارات مختصری است که شاعر از خود و روزگارش در منظومۀ وامق و عذرا و ابیاتی چند باقیمانده از مثنوی صفات النبی به گزارش مرحوم نخجوانی به دست میدهد.
خاندان اسیری در منظومۀ وامق و عذرا، از تنها فرد خاندان خود، برادرزاده اش ، درویش محمد، نام میبرد که گویا یتیم بوده و اسیری او را همچون فرزند خود بسیار عزیز داشته و پندنامه ای نیـز دربارٔە وی سروده است : الا ای نـــور چشـــم و ق̛̛̛رة الع̛̛̛ین دل ویرانــــه ام را باعــــث زیــــن مــرا رنــگ طــراوت از چمــن رفــت کــه اقبــال تــو آمــد زان مــن رفــت (٢٧٠٤ـ٢٧٠٥) در صفات النبی نیز برای مرگ برادر و از دست رفتن اموال خود، متأسف شده است : دریغـا کـه عمـرم بـه غفلـت گذشـت چه حاصل کـه ایـام فرصـت گذشـت نکــردم بــه وقتــی کــه بایســت کــار کنــون رفــت از دســتم آن کاروبــار مــرا رفــت از دســت هرچــه بــود ز عمــر و بــرادر ز امــوال و ســود (نخجوانی، ١٣٤١: ١٨٨) ٢ـ٣.