ملخص الجهاز:
"توضیح اینکه هنوز جای این سئوالات باقیست که آیا این بنا یک ابتکار زردشتی بوده و یا دین زردشت نیر آنرا از یک آئین باستانیتری بارث برده است؟و نیز آیا علت بقا و دوام این بنا که حسینیهها و تکایا که محل سوگواری هستند چیست؟همچنین آیا بنای این آثار در محل تقاطع کوچهها چه معنائی دارد؟و یا بعبارت دیگر آیا امروزه نقش فرهنگی آنان در اجتماعات مربوطه چیست؟و بالاخره آیا این بناها چرا غالبا بصورت هشت ضلعی ساخته شدهاند؟ *** دربارهء مجموع مسائل بالا بعنوان یک پیشنهاد آزمایشی باید بگوئیم که باحتمال قوی نیم ستون مورد بحث نمودار سمبولیک درخت زندگی است-«درختی»که خود یک سمبول خیلی باستانی است و با معتقدات و مراسم ملل بسیاری عجین است.
لذا ناچار به شرحی که از آقای مصطفوی نقل شد بر میگردیم و از خود میپرسیم که آیا علت واقع بودن نیمستونهای مورد بحث در تکیهها و حسینیهها چیست؟ تردیدی نیست که واقع بودن بناهای مزبور در تکایا و حسینیهها حاکی از نوع ارتباط آنها با مراسم سوگواری در ازمنهء باستانی است و در نتیجه طبعا این سئوال پیش میاید که آیا مبنای ارتباط درخت زندگی با مراسم سوکواری در ازمنهء قبل از اسلام چه بوده است؟ در پاسخ این سئوال در وهلهء اول درخت سوکواری سیاوش در زمانهای افسانهای بخاطر میاید،ولی سرگذشت سیاوش از نظر یک پدیدهء تاریخی دارای آنچنان اهمیت و نفوذی نیست که توانسته باشد موجب پیدایش و بقا و دوام تا این حد طولانی سمبولیزم مورد بحث گردد."