خلاصة:
ابن سینا از خداوند به عقل بسیط تعبیر کرده است. معنای مورد نظر او از عقل بسیط، از سوی فخررازی، میرداماد و ملاصدرا به سه گونه متفاوت تفسیر شده است. فخررازی عقل بسیط را از نظر ابن سینا ناظر به دفعی و غیرزمانی بودن علم حصولی و تفصیلی خداوند به موجودات پیش از ایجاد آنها دانسته است. میرداماد معتقد است منظور ابن سینا از عقل بسیط، علم خداوند به موجودات در مرتبه ذات است که عین ذات میباشد. او این علم را در مقابل علم حضوری خداوند به موجودات خارجی دانسته و نسبت علم حصولی به ابن سینا را از لغزشهای شیخ اشراق میداند. ملاصدرا بر این باور است که منظور ابن سینا از عقل بسیط، علم اجمالی در مقابل علم تفصیلی حصولی است. در این نوشتار هر یک از تفسیرهای سه گانه همراه با مستنداتشان باختصار بررسی شده و در پایان، ترکیبی از تفسیر ملاصدرا و فخررازی به اثبات رسیده است.
ملخص الجهاز:
شاهد اول: سخنان ابنسینا در الهیات شفاء ثم یجب أن یعلم أنه إذا قیل عقل للأول قیل علی المعنی البسیط الذی عرفته فی کتاب النفس، و أنه لیس فیه اختلاف صور مترتبة متخالفة کما یکون فی النفس علی المعنی الذی مضی فی کتاب النفس، فهو لذلک یعقل الأشیاء دفعة واحدة من غیر أن یتکثر بها فی جوهره، أو تتصور فی حقیقة ذاته بصورها، بل تفیض عنه صورها معقولة، و هو أولی بأن یکون عقلا من تلک الصور الفائضة عن عقلیته، و لأنه یعقل ذاته، و أنه مبدأ کل شیء، فیعقل من ذاته کل شیء.
ابنسینا از کسانی است که منکر اتحاد عقل و عاقل و معقول است، حال چگونه از عقل بسیط سخن میگوید؟!(<EndNote No="51" Text=" همان، تصحیح، تحقیق و مقدمه مقصود محمدی؛ باشراف استاد سیدمحمد خامنهای، ج3، ص410.
مشکل دیگری که در نظریة ابنسینا در مورد عقل بسیط بودن خداوند مطابق این تفسیر باقی میماند این است که ابنسینا این علم اجمالی را عین کشف تفصیلی نمیداند و برای توجیه علم تفصیلی پیش از ایجاد، وجود صورتهای علمی آنها را واسطه قرار میدهد.
از نظر وی ابنسینا نیز اگر از عقل بسیط و علم تفصیلی در خداوند سخن میگوید به این معنا نیست که برای خداوند دو نوع علم و انکشاف معتقد است که یکی عین ذات و دیگری غیرذات و معلول ذات باشد.
در دو تفسیر میرداماد و ملاصدرا از عقل بسیط، علمی اجمالی (اجمال از جهت معلوم و نه علم) برای خداوند به ابنسینا نسبت داده شده است که آن را عین ذات دانسته است.