خلاصة:
مدرسه علوم سیاسی که نخستین بار در سال 1317 تاسیس شد از جهات مختلفی در
بررسی تاریخ دوران مشروطیت شایسته توجه است. نخست آن که مدرسه علوم سیاسی
از اولین مدارسی است که سطح آموزش عالی داشتند؛ و دیگر آن که برای اولین بار در
این مدرسه به تربیت کادر متخصص برای فعالیت در دستگاه دیپلوماسی ایران همت
گمارده شد. علاوه بر آن مباحثی چون حقوق اساسی، حقوق بین الملل، و علم
ثروت(اقتصاد) دراین مدرسه تدریس شده و برای آنها منابعی تدوین شد. این معارف
جدید از طریق مدرسه علوم سیاسی به درون جامعه ایرانی راه یافته و جریان نوگرایی
مشروطیت را عمیق تر کرد. تاسیس مدرسه علوم سیاسی به دست میرزا نصرالله خان
مشیرالدوله صورت گرفته و ایده آن را به فرزند او میرزا حسن خان
مشیرالملک(مشیرالدوله بعدی) نسبت دادهاند. این در حالی است که میرزا مهدی خان
ممتحن الدوله در لابه لای آثار خود ایده مدرسه علوم سیاسی را متعلق به خوی دانسته-
است. بر مبنای سخنان او باید پذیرفت که ایده مدرسه علوم سیاسی نه در دوران وزارت
میرزا نصرالله خان مشیرالدوله، که در دومین دوره وزارت میرزا سعیدخان موتمن الملک
انصاری شکل گرفته است.
ملخص الجهاز:
این در حالی است که میرزا مهدی خان ممتحن الدوله در لابه لای آثار خود ایده مدرسه علوم سیاسی را متعلق به خویش دانسته - است .
بر مبنای سخنان او باید پذیرفت که ایده مدرسه علوم سیاسی نه در دوران وزارت میرزا نصرالله خان مشیرالدوله ، که در دومین دوره وزارت میرزا سعیدخان مؤتمن الملک انصاری شکل گرفته است .
(احتشام السلطنه ، ١٣٦٩ : ٣١٦) در واقع شاه قاجار ترویج آگاهی و بسط معارف جدید را خطری برای حکومت خود به حساب می آورد، و در یک کلام او را به « مردم بی علم و سواد، اعتماد و اعتقاد بیشتر بود تا به کسانی که نوشتن و خواندن می دانستند »(امین الدوله ، ١٣٧٠ : ٢٦) از این رو شکل گیری مدارس جدید در دوره ناصرالدین شاه جریانی بسیار کند داشت .
»(سپهر، ١٣٦٨ : ١٦٧) بنابر این شاید بتوان حدس زد که ماجرایی مشابه ، میرزا مهدی خان را مدتی خانه نشین کرده بوده و او در آن ایام دست به ترجمه و نگارش حقوق بین الملل زده و برنامه مدرسه علوم سیاسی را نیز در آن درج کرده است .
همان طور که میرزا مهدی خان نیز سال ١٣٠٠ ق را زمان نگارش کتاب خود دانسته و بدون یاد کردن از زمانی خاص گفته است « واین حقیر بودم که وزارت خارجه را تشویق به افتتاح مدرسه علوم سیاسی نمودم و با همکاریهای سعد الدوله پروگرام این مدرسه را نوشتیم ».
امــین الدولــه ، میــرزا علــی خــان .
(
, 
, 
)
