خلاصة:
موقعیت جغرافیایی یزد در حد فاصل دو کویر لوت و دشت کویر مردمانی سرسخت را پرورش داده که همواره باید با آب و هوایی گرم و خشک و بی آبی روزگار می گذرانیدند؛ ضمن این که در طول تاریخ آموختند برای ادامه حیات نمی توان به نبرد با طبیعت برخاست، بلکه باید با سازگار نمودن خود با طبیعت، آب را در زمستان های سرد در دل زمین پنهان نمایند تا در تابستان های گرم و سوزان، منبع مایع حیاتی شان باشد. از این رو در این سرزمین، آب همواره از قدیم ترین ازمنه تاکنون یکی از مقدسات شمرده می شد، با این هدف که آبی که از دل قنات با تلاش مقنیان بیرون آمده است فرسنگ ها راه طی می کند تا به آبادی ها برسد؛ پس نباید هدر رود. لذا از یک سو، در دل زمین، آب انبارهایی با مصالحی از طبیعت کویر ساخته شد تا در روزهای گرم تابستان، آب خنک آن ها زندگی و حیات را جریان بخشد؛ از سوی دیگر، جلوه ای از انسانیت و کمک به هم نوع بروز نمود تا افرادی که در صدد رسانیدن آب به آبادی ها و منازل خود بودند، در کنار اتاق ارسی و پنج دری شخصی شان که دارای بادگیر و آب انبار خصوصی بودند، به فکر همسایگان نیازمندشان هم بوده باشند و گاه برای آب انبارشان، ورودی دیگری خارج از خانه طراحی می نمودند، یا برای مردم شهر و محله نیز آب انبار و سنگابی مجزا می ساختند. این افراد نیکوکار که به قول مرسوم منطقه دهشمند خوانده می شدند اعم از زرتشتی و مسلمان، نه تنها در یزد به فکر هم کیشان خود بودند، بلکه سایر هموطنان شان را از هر دین و مذهبی که بودند، از یاد نمی بردند و آب انبارهایی با دو دهانه بدین منظور ساختند. مقاله حاضر بر آن است که با بررسی موضوع فوق، با استفاده از منابع مکتوب و پژوهش های میدانی درباره اقلیم یزد، آب انبارهای وقفی آن در دوران معاصر و انگیزه های مترتب بر بانیان آب انبارها را مورد بررسی قرار دهد و با بهره مندی از روش تحقیقات تاریخی و شیوه توصیفی – تحلیلی مبتنی بر اسناد و منابع کتابخانه ای، نوع ساختمان آب انبارها و اهداف و انگیزه های خیرین آن ها را تجزیه و تحلیل نماید.
ملخص الجهاز:
آب انبارهای یزد از نظر معماری نه تنها بیانگر هویت ساکنان یزد است ، بلکه پدیدهای تمدنی، اجتماعی و اقتصادی محسوب میشود که ظاهرا در تاریخ یزد باستان، آب انبار در کنار آتشکده مرکزیت محله را داشته چنان که این نقش و کارکرد را در بعد از اسلام نیز در کنار مساجد میتوان یافت (مسرت، ١٣٨٩ :١١).
در حالی که پیشینه ی مذهبی یزدیان، توجه به سیراب نمودن لب تشنگان و تقدس آب را مورد تأکید قرار دادهاست ، و با وجود این که طی سدههای اخیر، بیشترین میزان خیرات اهالی یزد را امور مذهبی و زنده نگه داشتن یاد ابا عبدالله حسین تشکیل میدهد (عرفان فر، ١٣٨٧: صفحات مکرر/ ١؛تصدیقی، ١٣٨٠: صفحات مکرر)، باز نکته ی اصلی اینجاست که در بین خیران و نیکوکاران یزدی، آب انبارها همچنان دارای موقعیت ممتازی هستند، به گونه ای که حتی در دوران معاصر و پس از این که در یزد آب لوله کشی شد، هنوز آب انبارها مرکزیت محله و محل مورد احترام مردم شهر، اعم از مسلمان، زرتشتی و کلیمی، شمرده میشوند و وقف آنها از جایگاه خاصی برخوردار است .
٧. آب انبار شش بادگیری یزد در محله ای با همین نام واقع شده و دارای دو ورودی در شمال و جنوب مخزن و شش بادگیر و مخزنی با حجم ٢٠٠٠ متر مکعب و ٥٥ پله است .
٢. آب انبار هفت بادگیر عصرآباد (عطر آباد) 1 این آب انبار که از پدیدههای نادر ایران است ، توسط ارباب کیخسرو مهربان (مؤسس دبیرستان کیخسروی یزد) در محله ی عصرآباد در نزدیکی زارچ ساخته شده و قدمت آن به عصر مظفرالدین شاه قاجار میرسد.