خلاصة:
نهاد حج یکی از مهمترین نهادهای سیاسی مذهبی جامعه اسلامی به شمار میرود. این نهاد دردوران عباسی مورد توجه قرار گرفت و خلفای عباسی توجه ویژهای به حج داشتند. سوال این پژوهش این است که وضعیت نهاد و امارت حج در دوران عباسیان به چه صورت بوده است؟ یافته‌های این پژوهش که بر اساس روش توصیفی-تحلیلی به دست آمده، حاکی از این است که دولت عباسی برای حفظ کیان خود به امور حج رسیدگی و تشکیلات منظمی را برای آن بوجود آورد و از این رو شخصیتهای برجستهای را به امیرالحاج انتخاب کردند. آنها امارت حج را تقویت کردند و اختیارات گستردهای به امیرالحاج دادند به طوریکه همواره در طی سفر، سپاهی تحت فرمان خود داشت و در بهترین حالت امیری بود که قلمروش از کوفه تا مکه و راههای منتهی به آن بود. او وظیفه حراست و نگهبانی تمام کاروان و فراهم آوردن تمام مایحتاج آن را بر عهده داشت و جانشین خلیفه در حج و اوامرش مطاع و قابل اجرا بود. هدف در این پژوهش این است که عباسیان از رسیدگی به امور حج چه اهدافی را دنبال می‌کردند.
ملخص الجهاز:
سؤال این است که وضعیت نهاد و امارت حج به چه صورت بود؟ در این رابطه با توجه به بررسی‌های انجام گرفته می‌توان گفت دولت عباسی برای حفظ کیان خود به امور حج رسیدگی وسیعی را اختصاص داد و تشکیلات منظمی را برای آن بوجود آورد و شخصیتهای برجستهای را به امیرالحاج انتخاب کرد.
2- اصطلاح امیر الحاج در منابع کهن شاید به‌طور کامل و واضح در مورد امیرالحاج و وظایف و امور مربوط به این مقام پرداخته نشده، اما همواره از وی به عنوان یک شخص مهم یاد شده است.
ق (سبط ابن جوزی، 1361، 193) توسط حجاج فاطمی و حذف نام خلیفه عباسی و سلطان سلجوقی و کشته شدن امیر هیاج بن عبداله امیرالحاج عراقی (ابن جوزی،1955: 8: 311-312)، از جمله این عکس العمل ها بود.
در زمان او به دلیل برخی اعمالش، چون حذف نام خلیفه فاطمی از روی در خانه کعبه (سبط ابن جوزی، 1361: 239) و شورش و اعتراض حجاج فاطمی و شریف مکه، همچنین غلبه قبایل بیابان‌گرد به راه مکه و مرگ ملک شاه سلجوقی، امور حج تمتع برگزار نگردید و به مدت سه سال تا 489ه.
با ضعف امیرالحاج، نام خلیفه عباسی از خطبه افتاده و حتی همانطور که ذکر شد نه تنها به حجاج بلکه به شخص امیرالحاج نیز تعرض می‌شد و اموال کاروان به غارت می‌رفت (ابن اثیر،1982: 11/148-149).
هر چند که ابن بطوطه چند قرن بعد از پایان خلافت عباسی زیست اما این در واقع همان روالی بود که در قافله‌های حج عراقی توسط امیرالحاج هدایت می‌شد.
(
, 
, 
)
