خلاصة:
ادب تعلیمی همواره یکی از گستردهترین عرصههای هنرنمایی بسیاری از سخنوران و پدیدآورندگان آثار ادبی بوده است، که به واسطهی خلاقیت و جاذبهی سخن، به آموزهها و تعالیم خویش اثربخشی و توان نفوذ دهچندان در دل مخاطبان بخشیدهاند. منظومهی «دستورنامه» نزاری قهستانی، مثنوی کوتاهی است که به ظاهر در شرح آداب و رسوم بادهنوشی و به انگیزهی تعلیم و اندرز فرزندانش سروده است. اما آشنایی با ویژگیهای سبکی و محتوایی دیگر سرودههای نزاری به ویژه در قالب غزل و دقت و بررسی دگرباره در دستورنامه نشاندهندهی مشترکات محتوایی فراوانی در میان مضامین غزلیات وی و دستورنامه میباشد؛ که عمدتاً بازتابی از انگیزهها و خواستهای ملامتی نزاری است. پی بردن به این مشترکات، زمینهی دریافت معانی تازهای را از این منظومه فراهم میسازد، به گونهای که میتوان گفت: محتوای دستورنامه در واقع بازآفرینی مضامین رایج ملامتی غزل فارسی در قالب مثنوی است.
ملخص الجهاز:
» (دولت شاه سمرقندي ، ١٣٨٢ :٢٣٣) انگيزه ها و معاني گوناگون در خمريه سرايي چنان که مي دانيم مضمون پردازي درباره ي مي و مستي در غزل فارسي به معاني گوناگون صورت مي گرفته است ؛ که اهم آن ها عبارت است از: ١- معناي عرفاني شراب خانه ي وحدت که انـزواي من است در او وسـاده ي تحقيـق متکـاي من است (نزاري ، ١٨٣: ١) شـرب مـن ام الـخـبـائـث چـون بــود؟ مـن بـه پـاکـي مـي خـورم بـا اصـفـيــا (همان ، ٦٢: ٤) اگـر مسـتـي اي مي کـنـم ، بـاک نـيـسـت کـه ايـن مي ز خم خـانه اي ديگـر اسـت (همان ، ٢٣٢: ٢) ٢- معناي عاشقانه گـر ديگـران ز شيره ي انگـور سرخوش اند مـا از شراب عشـق چنين والـه ايم و مست (همان ، ٢٥٢: ٥) اگـر عـاشق به مـي مست است ، هيـهـات هـنـوزش گـر بـجـوشـانـنـد خـام اسـت (همان ، ١٥٤: ٢) مـيـي سـت در سـرم از روزگــار الـسـت که حاجتم نه به خم خانه نه به خمار است (همان ، ٢١٨: ٢) ٣- معناي ظاهري : خمريه سرايي در معناي ظاهري آن ، خود به انگيزه هاي مختلفي صورت مي گرفته است : ٣-١: به انگيزه ي زدودن غم روزگار تـا مي نمـي خـورم ، غم دل مي خـورد مـرا از دست غـم هم اوست که وامي خرد مرا (همان ، ٣١: ١) ٣-٢: به انگيزه ي پيروي از سنن ساقي نامه سرايي هان سبک دوري بگردان اي پسر آب حيات آن چنـان کز يک دگر درنگسلند اقـداح را (همان ، ٢١: ٥) ٣-٣: به انگيزه ي ملامت جويي بيـار باده کـه بـر عــارفــان حــرام نـشـد حـلال نـيـست ولـي زاهـدان رعــنــا را (همان ، ١١: ٧) به مذهـب صلحـا شرب آب رز نـهي است بــده ، بـيــار، سـتـيـز صلاح جـويـان را (همان ، ٣٧: ٤) دوستان با جگـر تشـنـه رسيـد آب حـيـات کـوري مـدعيـان را، بـه محمـد صلـوات (همان ، ٩٩: ١) ادبيات ملامتي در سروده هاي نزاري آن گونه که از مختصات کلام نزاري در قالب هاي گوناگون برمي آيد و پس از اين نيز بيش تر در اين باره بحث خواهد شد، آن گاه که در سروده هاي وي آشکارا از مي نوشي و باده پرستي در معناي ظاهري آن سخن به ميان مي آيد، معمولاً پاي مقاصد و انگيزه هاي ملامتي در ميان است .
(
, 
, 
)
