خلاصة:
هدف: هدف پژوهش تعیین اثربخشی توانبخشی شناختی رایانهای بر حافظه کاری و توجه پایدار و عملکرد ریاضی کودکان دچار اختلالهای طیف اتیسم بود. روش: روش پژوهش شبه آزمایشی با پیش آزمون، پس آزمون، پیگیری و جامعه آماری حدود 180 نفر کودک دچار اختلالهای طیف اتیسم شهر تهران بود که طی سالهای 1396 و 1397 به مراکز «ندای عصر»، «به آرا» و «دوم آوریل» مراجعه کرده بودند. از میان آنها به روش نمونهگیری در دسترس 24 کودک با عملکرد متوسط و بالا که دارای ملاکهای ورود به پژوهش بودند و در آزمون ماتریسهای پیشرونده ریون 1938 از نظر هوشی در محدوده بهنجار قرار داشتند؛ انتخاب و بهطورتصادفی در دو گروه آزمایش و گواه جایگذاری شدند. آزمون ریاضیات ایران کی مت 1998، آزمون عصب روانشناختی کمبریج 1980 در سه مرحله در مورد هر دو گروه و بسته توانبخشی شناختی رایانهای کاپیتان لاگ 2000 در 16 جلسه 60 دقیقهای هفتهای دو بار در مورد گروه آزمایش اجرا و دادهها با استفاده از روش تحلیل واریانس مختلط با اندازهگیری مکرر تحلیل شد. یافتهها: نتایج نشان داد که برنامه توانبخشی شناختی رایانهای عملکرد ریاضی (66/7=F، 002/0=P)، حافظه کاری (58/22=F، 001/0=P) و توجه پایدار (16/9=F، 001/0=P) کودکان دچار اختلالهای طیف اتیسم را بهبود بخشیده و این تاثیر در مرحله پیگیری نیز پایدار مانده است. نتیجهگیری: از آنجا که این برنامه به دلیل طراحی جذاب دیداری/شنیداری و سطح دشواری افزایشی تدریجی منجر به بهبود حافظه کاری، توجه پایدار و عملکرد ریاضی کودکان دچار اختلال طیف اتیسم میشود؛ پیشنهاد میشود که از این فناوری با صرف هزینههای درمانی کمتر برای درمان و بهبود کارکردهای شناختی افراد دچار اختلالهای طیف اتیسم و اختلالهای مشابه استفاده شود.
ملخص الجهاز:
یافتهها: نتایج نشان داد که برنامه توانبخشی شناختی رایانهای عملکرد ریاضی (66/7=F، 002/0=P)، حافظه کاری (58/22=F، 001/0=P) و توجه پایدار (16/9=F، 001/0=P) کودکان دچار اختلالهای طیف اتیسم را بهبود بخشیده و این تاثیر در مرحله پیگیری نیز پایدار مانده است.
working memory sustained attention مشکلات شناختی کودکان دچار اختلالهای طیف اتیسم، بهطور عمده حوزههای حافظه کاری (کالهون، پرل، فرناندز-مندوزا، دوریکا، مایز و مورای، 2019؛ بایخالی-فورتئا، کاساس، برنگرفورنر، کلومردیاگو و روسلو-میراندا، 2017)، توجه (لیتل، دین، تامچک و دان، 2017)، عملکرد تحصیلی (رابرتز، آدامز، هاسلر، کین، پینتر، ترمبت و همکاران، 2018)، شناخت مشکلات و به کارگیری راهبردهای مناسب حل مساله برای برطرف کردن آنها را پوشش میدهد و کودکان مبتلا در مقایسه با دیگر کودکان همسال خود، راه حلهای مثبت کمتری را به کار میبرند (دیاموند، 2018؛ لورا، کیسامور، ریو و تاونسند، 2019).
نتایج آزمون بنفرونی برای مقایسههای جفتی میانگین نمرههای متغیرها (به تصویر صفحه رجوع شود) در جدول 6 نتایج آزمون تعقیبی بنفرونی حاکی از تفاوت معنادار میانگینهای گروه آزمایش در مرحله پیش آزمون با پس آزمون و پیش آزمون با پیگیری برای هر سه متغیر عملکرد ریاضی، حافظه کاری و توجه پایدار (001/0 =P) و نشان دهنده تأثیر مثبت آموزش توانبخشی شناختی رایانهای در کودکان دچار اختلال طیف اتیسم گروه آزمایش و ماندگاری این تأثیر در مرحله پیگیری است؛ در حالی که در گروه گواه این تفاوتها معنادار نیست.
بحث و نتیجهگیری پژوهش حاضر نشان داد که توانبخشی شناختی رایانهای سبب بهبود کارکردهای اجرایی حافظه کاری و توجه پایدار و نیز عملکرد ریاضی در کودکان دچار اختلالهای طیف اتیسم شده و این اثربخشی در طول زمان نیز پایدار مانده است.