خلاصة:
در دوران معاصر، دیدگاه رایج در میان متفکران این است که انتقادهای هیوم بر برهان نظم، تنها تقریرهای تمثیلی و استقرایی بر این استدلال را تضعیف و بیاعتبار ساخته است. ازاینرو، در این پژوهش برآنیم تا چالشهای هیوم بر کبرای برهان نظم را بازخوانی و پاسخی درخور، برای آنها بیابیم . مقاله حاضر با روش تحلیی ـ توصیفی درصدد پاسخ به این پرسش است که آیا برهان نظم تاب مقاومت در برابر شبهههای هیوم را دارد و میتوان دفاعی معقول از این استدلال داشت؟ یافتههای پژوهش نشان میدهد که بیشتر این چالشها از جایگاه منطقی صحیحی برخوردار نیست، اما تبیین بدیل وی از نظم محسوسی که در جهان مشاهده میکنیم و علوم زیستی آن را تایید میکند، براساس تصادف و شانس، هرچند نامحتمل، ولی ناممکن و محال نیست.
ملخص الجهاز:
آنچه در این نوشتار سعی در ارزیابی آن داریم، آن است که آیا انتقادهای هیوم بر کبرای برهان نظم، این برهان را از کارایی انداخته است؟ آیا با این انتقادها تنها تقریرهای تمثیلی بر برهان نظم کارایی ندارد یا تقریرهای استقرایی نیز قادر به اثبات وجود خداوند نیست؟ آیا نیاز به ناظم بر نظم زیستشناختی جهان، وجود ناظم دیگری را ضروری نمیکند؟ با صرفنظر از تمامی انتقادهای وارده بر کبرای برهان نظم، آیا این برهان توانایی اثبات خدای ادیان توحیدی را دارد؟ مهمترین چالشهای پیشروی کبرای استدلال، عبارتند از: عدم شباهت کافی بین مصنوعات بشر با جهان طبیعت، عدم توانایی برهان در اثبات یک خالق یکتا با اوصاف سهگانه (قادر مطلق، عالم مطلق، خیرخواه مطلق)، نیاز ذهن ناظم به ناظمی دیگر و تبیینهای بدیل هیومی در برابر نظم هوشمند مانند فرضیة اپیکوری، تصادف و جهانهای بسیار ممکن برای توجیه نظم طبیعت اشاره کرد.
در قرن هجدهم زیستشناسی آنقدر پیشرفت نکرده بود و پژوهشگران از میزان پیچیدگی ارگانیسمها؛ مکانیسم انتخاب طبیعی، دانش سن زمین، قانون دوم ترمودینامیک (احتمال آماری افزایش انتروپی در سیستمهای بسته)، انبساط جهان (نظریه هابل) و مهبانگ چیزی نمیدانستند؛ با وجود همة این مسائل، حداقل سه نوع استدلال در مقابل برهان نظم، بهطور ضمنی، در آثار هیوم مییابیم، که حتی در برابر تقریرهای معاصر برهان نظم که بر اساس «تنظیم ظریف» است، تاب مقاومت دارد: 4ـ2ـ1.