خلاصة:
گیلان از نظر جغرافیایی طبیعی، انسانی و سیاسی، از سایر نواحی ایران متمایز بوده است. این تمایز در درازنای تاریخ در تحولات سیاسی اجتماعی منطقه و حتی ایران تاثیر گذاشته است. این نوشتار با بررسی منابع اولیه ضمن معرفی اقوام ساکن در گیلان، جایگاه و سهم هرکدام از آنها را تا پیش از برآمدن صفویان در گیلان مورد مدّاقه قرار داده تا نشان دهد که به جز دو قوم گیل و دیلم، اقوام دیگری نیز در پهنه جغرافیایی گیلان حضور موثری داشته اند. این اقوام برغم اختلافات داخلی، همواره از مرزها و استقلال سیاسی گیلان دفاع کرده و گاهی نیز به عنوان نیروی نظامی حرفه ای در ارتش ساسانیان و خلفا و امرای اسلامی به کار گرفته می شدند. در این تحقیق نشان داده شد، پس از تسلط صفویان بر گیلان به سبب سهولت در رفت و آمد، مهاجرت اقوام کرد، ترک و ارمنی به گیلان و توسعه تجارت و بازرگانی و در نهایت تغییرات سبک زندگی، ترکیب قومی گیلان دچار تغییر شد و بسان سابق کارکرد بازدارندگی و جنگندگی خود را از دست داد.
ملخص الجهاز:
در دوره ساسانیان به‌جای نام‌های فوق، از دو قوم گیل و دیلم نام‌برده شده است و در اواخر این دوره و در آستانه ظهور اسلام در شمال غربی گیلان از قوم دیگری به نام تالش (تالشان) نام‌برده شده است (ابن اسفندیار، 1366: 1/ 288).
پیش از سه قوم گیل، دیلم و تالش که در تحولات این منطقه در دوره اسلامی نقش‌آفرینی داشتند، اقوام دیگری نیز در آنجا می‌زیستند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به کاسپی‌ها، کادوسی‌ها و ماردها اشاره کرد.
و ازآنجایی‌که دیلمی‌ها در دوره نگارش متون تاریخی و جغرافیایی در قرون چهارم و پنج هجری بر اریکه قدرت بودند ازاین‌رو در بسیاری از گزارش‌های تاریخی مربوط به اقوام گیل و دیلم، تنها ذیل نام قوم دیلم ثبت و ضبط‌شده است.
7. ببر ببر1، نام قومی در شمال ایران بود که در اواخر دوره ساسانی و اوایل دوره اسلامی در جایی میان گیلان و تالش و دیلم زندگی می‌کردند.
در اکثر گزارش‌های مربوط به حمله اعراب به منطقه گیلان نیز نام قوم ببر در کنار گیل و دیلم و تالش برده شده است.
به نظر می‌رسد که او نیز در بار اول، موفقیت خاصی به دست نیاورد تا اینکه در سال 25 هجری، بار دیگر به نبرد با مردم مغان، ببر و طیلسان پرداخت و این بار آنها را شکست داده و از آنها برده و غنیمت گرفت (بلاذری، 1987: 450؛ ابن فقیه، 1416: 282).
پیش از انضمام گیلان به حکومت صفوی و دست‌اندازی‌های مکرر روس‌ها برای تسلط بر گیلان، این منطقه از نظر جغرافیایی بسان جزیره‌ای بین رشته‌کوه مرتفع و پوشیده از جنگل البرز و دریای کاسپین محصورشده تا حد زیادی از تحولات سیاسی، اجتماعی ایران به دورمانده بود.
(
, 
, 
)
