سنخ‌شناسی خلافت‌اندیشی اسلام معاصر: بررسی تطبیقی آرای رشید رضا، حسن البنا و علی عبدالرازق مقالة

هدف پژوهش حاضر بررسی جوانب نظری چالش‌های ایجاد شده پس از فروپاشی خلافت عثمانی در سال 1924میلادی و سنخ‌شناسی انواع تفکرات مطرح ‌شده درباره خلافت اسلامی در سه قالب «سنت‌گرا»، «نوگرا» و «تجددگرا» بود. در این‌ راستا اندیشه‌های سیاسی برجسته‌ترین نمایندگان هر یک از سه طیف، یعنی: رشید رضا، حسن البنا و علی عبدالرازق پیرامون سیاست و خلافت مورد بررسی قرار گرفت. روش پژوهش توصیفی – تحلیلی بوده و اطلاعات به شیوه کتابخانه‌ای گردآوری شدند. نتایج نشان داد، متفکران مسلمان دیدگاه واحدی در مورد مساله‌ی «خلافت» ندارند. وجه مشترک دیدگاه عموم متفکران این است که خلافت در جهان اسلام، شکلی از حکومت برای حفاظت از احکام شریعت بوده است. سنت‌گرایان و نوگرایان بر این عقیده‌اند که مشکلات انسان را می‌توان با رجوع به متون مقدس حل نمود؛ اما علی عبدالرازق، معتقد به توانمندی عقل بشری برای فهم جهان و مدیریت امور فردی و جمعی زندگی است. در این زمینه بین او و نوگرایانی مانند حسن البناء اشتراک نظر وجود دارد. تجددگرایان بیش‌تر به جدایی دولت از دین و تز دنیوی‌گری اعتقاد دارند. اجماع بر ایده‌ی لزوم دخالت دین در سیاست، دو نحله‌ی سنت‌گرا و نوگرا را به لزوم احیای خلافت هدایت کرده است. دو گرایش فکری سنتی و نوگرا، وحدت بین مسلمین را شرط لازم خلافت می‌دانند.

سنخ شناسي خلافت انديشي اسلام معاصر: بررسي تطبيقي آراي رشيد رضا، حسن البنا و علي عبدالرازق تاريخ دريافت : ١٣٩٧/٢/٥ تاريخ تأييد: ١٣٩٧/٨/١٠ مصطفي پيرمراديان * اصغر منتظر القائم ** حسن عبدي پور *** هدف پژوهش حاضر بررسي جوانب نظري چالش هاي ايجاد شده پس از فروپاشي خلافت عثماني در سال ١٩٢٤ميلادي و سنخ شناسي انواع تفکرات مطـرح شـده دربـاره خلافـت اسلامي در سه قالب «سنت گرا»، «نوگرا» و «تجـددگرا» بـود. اگرچه از نظر ظاهري ، ازميان رفتن خلافت عثماني براي جهان اسلام پيامد جدي دربر نداشت ، اما مسلمانان اهل سنت را در امر حکومت و نظام سياسي با چالش هاي جدي روبه رو کرد؛ زيرا بعضي معتقدند تاسيس نظام خلافت ، برحسب شريعت اهـل سـنت ، يک وظيفه ي مشترک و همگاني است (Al-Misri، ١٩٩٤). ظهور انديشه هاي ناسيوناليستي در منطقه و آثاري که در زمينه ي فرآيندهاي سياسي از خود به جاي گذاشته اند از يک سو، و به دنبال آن ، کشاکش هاي علمي و عملي ميان ملي گرايي و وفاداري مذهبي - به خصوص در چهارچوب خلافت يا حکومت اسلامي - ازسوي ديگر، از جمله ي اين تحولات فکري بوده است . POLITICAL THOUGHT IN ISLAM: STATE, RELIGION AND GOVERNMENT, BERLIN FORUM FOR PROGRESSIVE MUSLIMS, Friedrich-Ebert-Stiftung, Germany, online: http://library. Al-Fikr al-siyasi li-l-imam Hasan al- Banna [The Political Thought of Hasan al-Banna], Cairo: Dar al-Tawzi ‘wa-l-Nashr al-Islamiyya. Min Usul al-fikr As-Siyasi (Of the Fundamentals of Islamic Political Thought), Beirut: Ar-Risala. Political Thought in Medieval Islam: An Introduction Outline, Cambridge University Press.