خلاصة:
تاریخ تحلیلی از انواع دانش تاریخ است. یکی از مهمترین نظریه پردازان تاریخ که بر رویکرد تاریخ تحلیلی متمرکز بوده، رابین جرج کالینگوود، فیلسوف و مورخ سرشناس بریتانیایی و از اصحاب فلسفة تحلیلی است. در این مقاله سعی شده است آراء نظریهپردازان مهم تاریخ تحلیلی مورد طرح و نقد قرار گیرد تا زمینة لازم برای ورود به نظریة تاریخ تحلیلی کالینگوود فراهم شود. این مقاله در پی بررسی و پاسخ به این پرسش بوده است که نظریه تاریخ تحلیلی کالینگوود تا چه حد برای تدوین تاریخ وقایع و رخدادهای گذشته کارآمد است و ارکان این نظریه کدامند. نتیجهگیری حاصل از این جستار نشان میدهد که نظریة تاریخ تحلیلی کالینگوود بهمنظور تدوین تاریخ، همچنان معاصریت دارد و دارای ارکان و مؤلفه های روشن و قابلفهمی است که امکان به کارگیری آن در تدوین تاریخ تحلیلی و نقد هر نوع تاریخ دیگر فراهم است. بهعلاوه در ارزیابی تمام ویژگیها و جزئیات این نظریه، نقاط ضعف و کور آن ناچیزند اما از نقاط قوت کافی برخوردار است که البته در پرتو «کنشگری دوباره»، تمسک به تخیل سازنده، پرهیز از پیشداوری، رعایت اصل بیطرفی و تلاش و مجاهدت مورخ تحلیلگر، محقق میشود و همین نقاط قوت بوده است که الهامبخش برخی از نظریهپردازان و محققان پس از کالینگوود شده است.
ملخص الجهاز:
به نظر می رسـد همـین جـا بایـد تمـایز بـین تعریف این دو از مورخ و سایر تعاریف را در قالـب دو مفهـوم در نظـر گرفـت : یکـی «مـورخ » در معنای عام و تثبیت شدة پیشین که گردآورنده و چینش گر اطلاعـات از رویـدادها و وقـایع اسـت و دیگری «تحلیل گر» که داده ها (Data) را صرفاً دسته بنـدی نمـی کنـد تـا اطلاعـات (Information) دربارة رویداد فراهم شود، بلکه او به رویدادها و عاملان تاریخ می اندیشد تا اهداف ، نّیات و نتـایج اعمال بشری را در طول «تاریخ » شناسایی کند تا معرفت و شناخت (Knowledge) حاصل شود.
اما چرا چنـین است ؟ چرا مورخان تنها افعال انسانی را شایستۀ موضوعیت در معرفـت تـاریخی مـی پندارنـد؟ چـرا ٩٢ / جستاری در نظریۀ تاریخ تحلیلی رابین جرج کالینگوود / فرشاد عسگری کیا و سید سعید سیداحمدی زاویه پدیدارهای عظیمی چون زلزله ، سیل یا توفان امور تاریخی به شمار نمی روند؟ کالینگوود در پاسـخْ به ماهیت کلی افعال انسانی اشاره می کند زیرا در این افعال می توان دو جنبۀ درونی و بیرونـی را از هم تمییز داد.
ایـن پیشداوری محتوم است که مورخ را به موضوع خاصی برای پژوهش ترغیب می کند و اگر نباشد نه ٩٨ / جستاری در نظریۀ تاریخ تحلیلی رابین جرج کالینگوود / فرشاد عسگری کیا و سید سعید سیداحمدی زاویه تنها انگیزه برای پژوهش که برای سایر فعالیت های بشری نیز از بین مـی رود.