خلاصة:
حزب یکی از مهم‌ترین شاخص‌های توسعه سیاسی و عاملی جهت ثبات و مشارکت سیاسی است. تاریخچه تحزب در جامعه ایرانی، به عصر مشروطه بازمی‌گردد. تاسیس‌ها، انشقاق‌ها و انحلال های پی‌درپی احزاب از مشروطیت تا به امروز، حکایت از وجود مسائل عدیده، پیش روی این پدیده اجتماعی دارد. بیشتر مطالعات موجود در زمینه ی احزاب سیاسی بر عوامل ساختاری و کلان اجتماعی، نظیر ویژگی‌های دولت، مناسبات قدرت و فرهنگ سیاسی تمرکز داشته‌اند و کنش فعالان حزبی کمتر موردبررسی و تحلیل قرارگرفته است. بررسی الگوهای کنش فعالان حزبی در دهه‌های 60 تا 90 خورشیدی، می‌تواند به فهم بهتر ما از آسیب‌های پیش روی این پدیده اجتماعی کمک کند. در این تحقیق با رویکردی متاثر از نظریه کنش ماکس وبر، متون مرتبط با تاثیرگذارترین احزاب در دهه‌های موردنظر بررسی شد. یافته‌های تحقیق نشان می دهد که الگوی کنش فعالان حزبی بیش از آنکه عقلانی (به‌عنوان لازمه فعالیت و تحکیم احزاب) باشد احساسی و سنتی بوده، بنابراین پدیده تحزب دچار چالش‌های اساسی است. دلیل وجود چنین چالش‌هایی، پیش روی کنش فعالان حزبی، موضوعی است که خود تحقیقات مجزایی را می‌طلبد.
ملخص الجهاز:
فعالان حزب مشارکت ایران اسلامی: جبهه مشارکت ایران اسلامی یکی از اولین احزابی است که پس از انتخابات ریاست جمهوری ایران (١٣٧٦) تأسیس شد؛ این حزب در طول دولت سید محمد خاتمی با در اختیار داشتن نزدیک به نیمی از اعضای کابینه اصلاحات و همچنین داشتن بزرگ ترین فراکسیون حزبی در طول مجلس ششم و نیز فراگیری و تأسیس دفاتر و شعب فعال حزبی در همه استان ها و اکثر شهرستان های کشور، توانست به عنوان یکی از چالش برانگیزترین و اثرگذارترین احزاب تاریخ بعد از انقلاب بر مناسبات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران لقب بگیرد (١٩٩٩ ,Zarifinia).
همان طور که اشاره شد مرامنامه مشارکت دارای هم سنخی با برنامه های دولت خاتمی بود لذا، بخشی از الگوهای کنش فعالان این حزب با توجه به اتکای به شخص خاتمی و وابستگیهای سنتی به روحانیون مبارز سنتی نیز بوده است .
تفسیر؛ هاشمیرفسنجانی در دیدار با اعضای اصلی این حزب که جهت کسب رخصت از او برای تأسیس آمده بودند گفت : اداره کشور با یک جناح فاجعه است و در عوض همه نیروهای معتدل در دو جناح باید متحد شوند تا توسعه سیاسی- اقتصادی را به پیش برند و ستون های نظام را تقویت کنند.
یافته های تحقیق حاکی از آن است که ؛ الگوی کنش فعالان حزبی بیش از آنکه عقلانی (به عنوان لازمه فعالیت و تحکیم احزاب ) باشد، احساسی و سنتی بوده و از این نظر پدیده تحزب دچار چالش های اساسی است .
(
, 
, 
)
