خلاصة:
در آثار نویسندگان عصر باستان و همچنین پژوهش های تاریخی جدید این دوره ، درباره جغرافیای تاریخی و بررسی ساختار شهری و عمرانی مناطق و شهرهای این دوره اطلاعات چندانی به دست نمی آید ؛ تا جایی که می توان گفت که این حوزه تاکنون مورد توجّه قرار نگرفته است و تحقیق در این حوزه می تواند روشنگر زوایای تاریک مناسبات ایران و قدرت های همجوار محسوب شود. شهر مرزی آمد با توجّه به برخورداری از موقعیت جغرافیایی و ژئوپلتیک مناسب که در بین النهرین واقع شده، از زمان های بسیار دور میان سلسله های متعدّد دست به دست می شده است. از اواسط دوره اشکانی که ایران و روم با یکدیگر ارتباط برقرار کردند تا اواخر دوره ساسانی، برای تصرّف این منطقه کلیدی، همواره تلاش هایی توسط دو قدرت عصر باستان صورت گرفته است. حال با توجّه به این مسائل، در این پژوهش جغرافیایِ تاریخی و ساختار عمرانی شهر آمد و نقش سیاسی، بازرگانی و دینی این شهر مهم در مناسبات ایران و روم در دوره ساسانی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می گیرد . این پژوهش می خواهد نشان دهد که تصرّف شهر مرزی آمد برای هر دو قدرت عصر باستان به منزله دسترسی به ارمنستان، تمرکز در بین النهرین و همچنین پایگاه مستحکمی برای قلمرو کشور خود، به شمار می رفته است ؛ چنانکه ساختار عمرانی آمد، تحت تأثیر همین مسأله بوده و بارها توسط قدرت حاکم بر استحکام آن افزوده می شد . علاوه بر آن دستیابی به این شهر که بر سر راه های تجاری واقع شده بود، هم از لحاظ بازرگانی هم از لحاظ تبلیغات دینی در مناسبات دو کشور اهمیت دو چندانی پیدا کرده بود.
<em>The ancient writers, as well as new historical research of ancient, historical geography and the urban structure and urban areas and cities of the ancient reigns do not give much information about the cities . We can say that this area almost has been neglected. However, the research in this area illuminates the dark corners of relations between Iran and the neighboring powers. There is a frontier town, according to a geographical location and geopolitical located right in Mesopotamia, a very long time is a series of multiple hands. From the middle of the Iranian Parthian and Roman communicate to the late Sassanid era, for seizing this key region, efforts have been made by both the ancient period.the geographical and historical issues in the study of civil Amed city gives structures and political role, The city is an important commercial and religious relations in Sassanid Persia and Rome were reviewed and analyzed. The research indicates that the seizure was a frontier town as access to both the power of ancient Armenia, concentrate in Mesopotamia, as well as a strong base for the territory of their country's go. As civil Amed city structure was influenced by this problem, and again by the power of its ruling on its fortifications were added. In addition of access to the city, which was located on the trade routes, both in terms of trade relations between the two countries in terms of religious propaganda had a double significance.</em>
ملخص الجهاز:
» ( :١٩٩٧ ,The Chronicle of Theophanes (33-34 در اين جا مي توان گفت ، تئوفانس يا وقايع دوران شاپور دوم و نرسي را با هم خلط کرده است و يا گفته وي اشاره به اين دارد که فتح شهر آمد در اوايل لشکرکشي نرسي به سرزمين هاي رومي اتفاق افتاده است ؛ چرا که در نخستين نبردهاي دوره نرسي با روميان ، ايرانيان ابتدا توانسته بودند شکست هايي بر سپاه بيزانس وارد سازند .
»(اصفهاني، ١٣٤٦: ٥٤) پس از محاصره و تصرف شهر آمد توسط ساسانيان ، امپراتور بيزانس آناستازيوس با فرستادن لشکري عظيم که چه قبل از اين تاريخ و چه پس از آن تاريخ بي سابقه بود، براي بازپس گيري اين شهر اقدام کرد (٢٠) ، اين عمل اهميت جايگاه ژئوپليتيکي و استراتژيکي شهر آمد را نشان مي دهد؛ بيزانسي ها که شهر نصيبين را در سال ٣٦٣ ميلادي از دست داده بودند، به دنبال تقويت شهر آمد و جايگزيني آن به عنوان پايگاه خود در شرق به جاي شهر نصيبين برآمدند؛ در واقع چنين پايگاهي هم مي توانست در مواقعي که ايراني ها قصد حمله به سرزمين هاي شرقي بيزانس را داشتند، در برابر آن ها مانعي ايجاد کند و جلوي حرکت سپاه آن ها را بگيرد و از ديگر سو در مواقعي که امپراتوري از قدرت مناسب برخوردار بود، به سرزمين هاي غربي ايران حمله ور شده و به قتل و غارت آن سرزمين ها بپردازند.
(
, 
, 
)
