خلاصة:
از زمان ظهور اسلام تا به حال همه شاعرانی که با سخنوری روح خود را پرورش داده¬اند؛ از ابتدا به آیات قرآنی و احادیث و روایات عنایت داشتهاند و فکر و شعر خود را با این دو نعمت آمیختهاند. این اثرپذیری از قرآن و حدیث به نیمه¬های قرن سوم هجری قمری برمی گردد هر چند که در هر دورهای تجلّی قرآن و حدیث در سروده¬های شاعران متفاوت می باشد. وجود شاعران باذوق و همچنین علاقه آنها به قرآن و حدیث خود بستر را برای استفاده بیشتر از این دو مهم فراهم آورد. یکی از سرایندگانی که با تاثیر از قرآن و حدیث سخن آرایی کرده، بیدل دهلوی است. بیدل توانسته با کاربرد هنرمندانه آیات قرآن، احادیث و روایات، براساس سه مرحله شریعت، طریقت و حقیقت، مسیر سیر و سلوک عرفانی را به نحو احسن ترسیم کند. در این مقاله، تاثیر کلام الهی بر اشعار بیدل بررسی شده است؛ در اشعار وی مضامین و آموزههای قرآنی به وفور یافت می شود. این اثرپذیری در قالب اثرپذیری واژگانی، گزارهای، گزارشی، تلمیحی، تطبیقی و تصویری است.
Since the advent of Islam, all the poets who have cultivated their souls through their poetry have concidered the Qur'anic verses, hadiths and traditions, and have combined their thoughts and spirits and poetry with these two blessings. This effect of the Qur'an and hadith turned back to the middle of the third century In lunar system, although the manifestation of the Qur'an and the hadith is different in the poems of various poets in each period. Due to having witty poets and their interest in the Qur'an and hadith, they have provided a platform to use these two important things more. one of the poets who has Composed poetry based one Qur'an and hadith is Biddle Dehlavi. Biddle has been able to articulate the path of mystical journey excellently through the artistic application of Quranic
verses, hadiths and narratives, and based on three stages of Shariah, Tarigh and Truth. As well In this article, the effect of divine words and prophetic hadith on Biddle's poems is investigated; in his poems, Quranic themes and teachings are abundantly found. They can be seen in different aspects such as lexical, propositional, narrative, allusive, adaptive, and visual effects.
ملخص الجهاز:
»(روم:21) و از این گونه تصاویر یعنی از آیه و یا حدیث و مایه و مضمون آنها، مشبه و مشبه به و استعاره و تمثیل ساختن در اشعار بیدل فراوان یافت میشود که به چند مورد دیگر از این گونه اثرپذیری تصویری میپردازیم نمونه را در ابیات زیر: دنیا نزهت سرای استغنا نیست بر اهل همم در قبولش وا نیست (بیدل دهلوی، 1389: 163) سرتاسر این جیفه ستان گردیدم جز کرکس و زاغ هیچکس نیست (همان163) مرغ لاهوتی چه محبوس طبایع ماندهای شاهباز قدسی و بر جیفهای مایل چرا (بیدل دهلوی، 1392، ج1: 161) «جیفه» تصویری است که بیدل در این بیتها از دنیا به دست داده و بسیار نزدیک به تصویری است که در سخنان (پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله) آمده است:« الدنیا جیفه و طلابها کلاب» (فروزانفر، 1366: 216) بیدل همچنین در تصویرسازیهای خود که در برخی از عارفان شاعر، بی بدیل است با تسلطی که به قرآن و روایات دارد از ترکیبات و واژگان آنها به نحو احسن بهره برداری میکند آن گونه که در بیت آغازین از بیتهای زیر، ترکیب «مازاغ» را که بخشی از آیه: «مازاغ البصر و ماطغی»(نجم:17) است را مشبه «صهبا» قرار داده و با آن تصویر پردازی نموده است: ز صهبای «مازاغ» شد مستیاش عیان شد حق از نشئۀ هستیاش (بیدل دهلوی: 1388: 705) به آن نشئه موج میاش پیش رفت که در جلوهاش نشئه از خویش رفت (همان: 705) او نیز در بیت: مه از شوق انگشت او شد ز دست به موج میاش جام گردون شکست (همان: 707) با استعاره مکنیه تصویرسازی نموده و «انشقاق قمر» و شکافتن ماه را به انسانی تشبیه نموده که از شوق سر انگشتان رسول اعظم (ص) از خود بیخود شده و از یکدیگر گسسته است و تصویری زیبا از آیه: «اقتربت الساعه و انشق القمر ...