خلاصة:
در شمایلهای دوره قاجار رابطه بین عناصر تصویری و ترکیببندی نقاشیها از اصول دقیق و معینی تبعیت میکنند که با نظام نقشمایه برای نقاشی پاپیهماشه هماهنگ است. تفاوتی که شمایلنگاری دوره قاجار نسبت به دورههای قبل دارد، این است که مضامین عامیانه در آن رواج یافته و انواع مضامین نقاشیهای آن در قالب کاشینگارهها، پردههای رنگ روغنی، عیدیسازی و چاپ سنگی مشاهده میشود. پرسشهای اصلی پژوهش عبارتنداز: 1- شمایلنگاری دوره قاجار بر آثار نقاشی زیرلاکی ازمنظر آیکونوگرافیک چگونه است؟ 2- عناصر بینامتنی در شمایلنگاری دوره قاجار برروی آثار لاکی چیست؟ مساله اصلی، تحقیق در زمینه خوانش آیکونوگرافیک شمایلهای دوره قاجار بر آثار نقاشی زیرلاکی (پاپیهماشه) است. بههمین منظور در این مقاله، دو نمونه پرکار از آثار نقاشی زیرلاکی با تاکید بر شمایلنگاری، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و چگونگی روند شمایلنگاری در آنها بررسی، و تلاش شده است تا با شیوهای توصیفی-تحلیلی، به شناختی هرچه عمیقتر به نوع نگرش هنرمند نگارگر دستیابد. هدف تحقیق در شناسایی نقش مضامین رایج دوره قاجار در شمایلنگاری آثار مذکور است. بهمنظور رسیدن به این هدف، شناسایی منابع ادبی و تاریخی و هنری ضروری است. شناسایی منابع و گردآوری اطلاعات بهشیوه کتابخانهای و تجزیه و تحلیل اطلاعات بهشیوه کیفی بوده است. فرضیه پژوهش بر این اصل استوار است که تقریبا در تمامی آثار، اشارهها و نشانههایی برای رسیدن به داستانی دیگر یا بهعبارت درستتر به متن دیگر وجود دارد. یافتهها و نتایج حاکی از آن است که: در این آثار علاوهبر ویژگیهای رایج شیوه نقاشی قاجاری، میان متون ادبی، مذهبی و سیاسی و مضامین نقاشیهای زیرلاکی، روابط بینامتنی برقرار است، درواقع در تمامی نمونههای موردی اشارههایی ضمنی به متنهای ادبی، مذهب، اندیشه و خط فکری خاص دیده میشود.
ملخص الجهاز:
بههمین منظور در این مقاله، دو نمونۀ پُرکار از آثار نقاشی زیرلاکی با تأكید بر شمایلنگاری، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و چگونگی روند شمایلنگاری در آنها بررسی، و تلاش شده است تا با شیوهای توصیفی-تحلیلی، به شناختی هرچه عمیقتر به نوع نگرش هنرمند نگارگر دستیابد.
یافتهها و نتایج حاکی از آن است که: در این آثار علاوهبر ویژگیهای رایج شیوۀ نقاشی قاجاری، میان متون ادبی، مذهبی و سیاسی و مضامین نقاشیهای زیرلاکی، روابط بینامتنی برقرار است، درواقع در تمامی نمونههای موردی اشارههایی ضمنی به متنهای ادبی، مذهب، اندیشه و خط فکری خاص دیده میشود.
عناصر بینامتنی در شمایلنگاری دورۀ قاجار برروی آثار زیرلاکی چیست؟ پیشینۀ پژوهش دلخوش در پایاننامۀ کارشناسیارشد تحتعنوان «مطالعۀ انسانشناختی آثار پاپیهماشه و لاکی شرق ایران (با تکیه بر تحلیل آسیبشناسی)» معتقد است که در حوزۀ کارگاههای موردمطالعه پدیدۀ وامگیری و اشاعه، نقش مؤثری داشته؛ زیرا سبک در حالت منفرد توسعه پیدا نمیکند، بلکه در ارتباط با اشکال و فنون مناطق همسایه توسعه مییابد (دلخوش، 1395).
جلدهای سنتپترزبورگ طرحی ساده را نشان میدهند که در مدالیونهای مرکزی و گلهای روی زمین درواقع متصل به شبکۀ ساقهها هستند که همانند پیچکهای درختان قالیهای ایرانیاند (سودآور، 1380: 52) میرزابابا نیز در هنر لاکی فعالیت داشت و این خود اثبات میکند که رابطۀ نزدیکی میان نقاشی و این هنر کاربردی وجود داشته است (بختیاری، 1390: 55).