خلاصة:
بر اساس آموزههای قرآن کریم انسان از جسم و روح ترکیب یافته و پس از مرگ و برپایی قیامت نیز به حیات خود ادامه خواهد داد. بهشت و دوزخ دو جایگاهی هستند که برای زندگی ابدی انسان در نظر گرفته شدهاند. پرسش این نوشتار آن است که با توجه به این نوع از حیات انسان، بناهای بهشتی چگونه است؟ هدف از این پژوهش آن است که با تکیه بر آیات و روایات، و در حد امکان، به ترسیم و تبیینی دقیق از معماری بهشت دست یابد که این خود میتواند الگویی الهامبخش برای باغهای ایرانی گردد. روش تحقیق این نوشتار توصیفی ـ تحلیلی است و ابزار گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانهای است. نتیجهی این بررسی چنین نشان میدهد که بهشت به صورت باغهای متعددی است که میتوان ویژگیهای معماری آن را با توجه به خواستها و نیازهای انسان از یک سو و ظرفیتهای محیطی بهشت از دیگر سوی به دست آورد.
ملخص الجهاز:
دربارهی سرّ نامگذاری بهشت به جنۀ دو وجه گفته شده است: یکی این که شاخساران درختانش در هم فرو رفته و برگهای فراوان آنها مانند سقفی سبز رنگ زمین بهشت را میپوشانند (جوادی آملی، 1385، الف، ج 2، ص 468) و دیگری بدین لحاظ که بسیاری از ویژگیهای بهشت تا قبل از شهود عینی مستور بوده و مشهود نمیشود و پس از ورود به آن گرچه نسبت به خود شخص بهشتی از خفا به در میآید ولی برای غیر او که پائینتر از درجه وجودی اوست همچنان در استتار و احتجاب باقی میماند (رک: همان، ص 491).
تجسم اعمال بدین معنی است که کردار و رفتار انسان در این دنیا از ظاهر و باطنی برخوردار بوده و آن باطن در عالم دیگر ظهورات مخصوص به خود را خواهد داشت همچنان که سید مرتضی در رساله محکم و متشابه از پیامبر (ص) نقل کرده که فرمود: هنگامی که شبانه به آسمان سیر داده شدم [یعنی در شب معراج] فرشتگانی را در بهشت دیدم که در دشتها به گذاشتن یک خشت از طلا و یک خشت از نقره مشغول بودند و گاهی از کار باز میایستادند.
از آیهی فوق معلوم گردید که در بهشت آرامش وجود دارد و از دیگر آیات چنین به دست میآید که در آنجا فضاهای باز برای گفتگوهای خانوادگی و تماس با دوستان در نظر گرفته شده است.