خلاصة:
«سیاستگذاری اجتماعی» به مجموعه اقداماتی گفته میشود که برای مقابله با مشکلات اجتماعی و یا دستیابی به رفاه و تامین اجتماعی اتخاذ میگردد. بر اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تمامی سیاستگذاریها از جمله سیاستگذاری اجتماعی باید در چارچوب موازین اسلامی صورت پذیرد. این مقاله با استفاده از روش «تحلیلی – توصیفی»، به دنبال ترسیم چارچوب کلی سیاستگذاری اجتماعی و تطبیق آن بر حوزه رفاه و تامین اجتماعی میباشد. بر اساس یافتههای تحقیق، تحقق اهداف تامین اجتماعی در اسلام مستلزم نقشآفرینی هماهنگ بخشهای خصوصی، خیریه و دولتی در کنار یکدیگر است. در این راستا، دولت بهعنوان مسئول سیاستگذاری اجتماعی در زمینه هر یک از این سه بخش عمل میکند. سیاستهای تامین اجتماعی در اسلام در تعیین غایات اجتماعی و همچنین نهادهای تاثیرگذار رویکردی متفاوت نسبت به رویکرد تامین اجتماعی متعارف دارد. تدابیر دولت در زمینة تامین اجتماعی صرفا ناظر به پسماند سازوکار بازار نیست، بلکه از خود سازوکار بازار شروع میشود و به نهادهای تکافل اجتماعی و دولت (وظایف خاص) ختم میگردد.
ملخص الجهاز:
برایناساس، بازار در نظام اسلامی، یک نهاد مهم و تأثیرگذار برای تحقق غایات سهگانه اجتماعی، از جمله تأمین نیازهای معیشتی آحاد جامعه است؛ و این نهاد، اولین نهادی است که باید نقش و کارکرد آن در تأمین معاش افراد ملاحظه شود و تدابیر لازم در این زمینه اتخاذ شود.
2. بخش تکافل اجتماعی (مسئولیتهای متقابل آحاد جامعه در مقابل یکدیگر) پس از آنکه مسئولیت افراد - به گونهای که در بالا ذکر شد - از طریق نهاد بازار به مرحله اجرا درآمد و به عللی که در بالا ذکر گردید، افراد و گروههایی از دسترسی به حد کفایت معاش بازماندند، در این مرحله، اسلام ضمن اینکه دولت را مسئول حمایت از فقرا دانسته و ابزارهای قانونی و منابع مالی مناسبی برای آن در نظر گرفته است (در بخش بعدی، به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت)، توانگران جامعه (آحاد امت) را نیز دارای مسئولیت ایمانی و اخلاقی دانسته که از این مسئولیت در ادبیات جدید اقتصاد اسلامی، بهعنوان «تکافل اجتماعی» یاد شده است (رجایی، 1394، ص 140).
با این حال، چنانکه شهید صدر تصریح کرده است و سیاست عملی پیامبر اکرم( نیز نشان میدهد، دولت اسلامی تحقق اهداف تأمین اجتماعی را در مرحله اول، باید از طریق نهاد «بازار» دنبال کند، و در مرحله بعد، به علاج مسئله از طریق نهاد «تکافل» و نقش مستقیم خود بپردازد (صدر، 1425ق، ص 661).
7. الگوی سیاستگذاری تأمین اجتماعی با رویکرد اسلامی با توجه به مباحث پیشگفته، وظایف دولت در هریک از نهادهای سهگانه در زمینه تأمین اجتماعی، را میتوان در قالب نمودار ذیل خلاصه نمود: (رجوع شوی به تصویر صفحه) نتیجهگیری «سیاستگذاری اجتماعی» مداخلة عامدانهای است که دولت برای رسیدن به اهداف رفاهی در توزیع مجدد منابع در میان شهروندان انجام میدهد.