خلاصة:
تحلیل سلامت نفس و تبیین ویژگی‌های آن مسئله‌ای انسان‌شناختی در اندیشه متفکران مسلمان بوده است. نصیرالدین طوسی در آثار اخلاقی خویش، نظریه‌سازی ویژه‌ای در باب سلامت نفس انجام داده است. در این جستار، با تصویرسازی الگوی طوسی از سلامت نفس کوشیده‌ایم تحلیلی جامع از این مسئله در آثار وی عرضه کنیم. سلامت نفس در اندیشه طوسی، شرط لازم کمالات بالادستی محسوب می‌شود. در نظریه کمال‌محور طوسی، درمان امراض و رذایل و تاکید بر سلامت نفس (طب‌انگاری اخلاق) نقش بسزایی دارد. فضیلت مولفه مهم سلامت در تفکر طوسی است. وی در تحلیل این مسئله ناظر به تحقق‌داشت انسان سالم و مطلوب سخن می‌گوید و معیارهای وی معطوف به آن است، نه انسان آرمانی و عرفانی. تحلیل‌های طوسی متفاوت با نظریه‌های سلامت نفس، نظیر نظریه زکریای رازی، است. در این جستار از جایگاه طب روحانی در نظریه اخلاقی طوسی، تصویرسازی طوسی از امراض نفس و سلامت، راهکارها و الگوهایی که وی مطرح کرده است سخن می‌گوییم و با توجه به اخذ مولفه فضیلت در تحلیل سلامت به چیستی فضیلت و تحلیل قوای نفس و تفسیرهای مختلف طوسی می‌پردازیم.
Analyzing Health of soul and characteristics of a pure soul has been an important anthropological issue for Muslim thinkers. In his moral treatises, Nasir al-Din Tusi has developed a particular model on human soul`s health. The current research tries to depict this model and then give a comprehensive analysis of the issue on the basis of his writings. In the view of Tusi, purity of soul is a preliminary step toward human transcendence. In the transcendence-based theory of Tusi, decontaminating soul from vice and rascality exerts an important effect on the purity of soul. According to this thinker, virtue is a critical component for this purity. In this model he employs flexible indices aimed at a righteous Man rather than an ideal perfect or Gnostic human being. Such an analysis is different from other theories put forward on the issues including the view adopted by Zakariyyā al-Rāzī. Maintaining a spiritual therapeutic stance which is adopted from the moral theory of Tusi, the current research has depicted the spiritual disorders of soul and suggested remedial solution. Furthermore, considering the weight of “virtue” in the purity of soul, the nature of the concept, as well as faculties of soul, is explained and different interpretations are given.
ملخص الجهاز:
کمال ذومراتب است (طوسی، ١٣٨٧: ٦٢، ٦٨، ٨٦، ٨٨)؛ از مراتب پایین دستی ، یعنی معالجه رذایل و بیماری های نفس ، سلامت نفس و کسب فضایل آغاز می شود تا به کمالات بالادستی، قرب الی الله می انجامد.
بر این اساس ، نفس در سه حالت قرار دارد و این سه حالت سازنده «طب روحانی» در طوسی است : (١) بیماری: وضعیت نامطلوب (فقدان اعتدال قوا) (٢) سلامت : وضعیت مطابق طبیعت (فضایل ؛ اعتدال قوا و حد وسط بر اساس عقل عملی) (٣) وضعیت مطلوب : خلق (حفظ سلامت و ملکه گردانیدن فضایل ) فراتر از وضعیت مطلوب ، وضعیت عالی که همان استکمال در کمالات و سعادات بالادستی است ، در نظریه اخلاقی طوسی نیز نقش بازی می کند که از طب روحانی خارج است .
همچنین ، طوسی در اساس الاقتباس ، فضیلت را نه فقط حالت اعتدال قوا بر اساس قانون وسط ، بلکه ملکه می خواند و فضیلت را همان خلق می شمرد و این تحلیل با تحلیل اخلاق ناصری در تفاوت سلامت (فضیلت ) و خلق متفاوت است (١٣٦١ الف : ٥٥٢).
تحلیل فضیلت نزد طوسی طوسی در رساله جبر و قدر، اخلاق ناصری به تبع ابن مسکویه در تهذیب الاخلاق (١٣٨١: ٦٦ به بعد)، شرح اشارات (نمط سوم ؛ علم النفس ) به تبع ابن سینا و در اساس الاقتباس ، و به عبارت دیگر در غالب آثاری که از فضایل و رذایل سخن گفته است ، فضایل نفس را به حسب تنوع قوای نفس تحلیل می کند.
(
, 
, 
)
