ملخص الجهاز:
"بانکداری در روم رونق یافت دو گروه بانکدار عمده در این امپراتوری،یکی بانکداران نومیلاردی "Numilari" بودند که صرفا کارهای تبدیل پول به صرافی را انجام میدادند و گروه دوم،آرژانتاری "Argentari" که تقریبا کلیه خدمات بانکی را عرضه میداشتند(8)اما در آغاز قرون وسطی امراتوری روم با حمله قبایل وحشی غرب اروپا نابود گردید و نهتنها تجارت و بانکداری رو به افول گذاشت بلکه اساس تمدن در مغرب زمین متزلزل شد،در حالیکه بانکداری در ایران و سایر کشورهای متمدن شرق درحال رشد و گسترش بود.
مارکوپولو سیاح معروف ونیزی که در همین زمان،یعنی در حدود هفتصد سال پیش،از طریق ایران به چین رفت،در سفرنامه خود چگونگی تهیه کاغذ و چاپ پول کاغذی در چین را یادداشت کرده است: "از درخت توت که برگهایش خوراک کرم ابریشم است،پوستهای آن را جدا میکنند و آن رشتههای باریک را که در میان پوست کشور ایتالیایی کنونی بر پایه سابقه تاریخی خود پیشتاز بانکداری اروپا گردید و شهرهای فلورانس و ونیز و لمباردی مراکز مهم بانکداری آن زمان شدند.
"(17) صد و یکسال پیش(1892)ژوزف روبینیو اولین رییس بانک شاهی ایران ضمن مقاله مفصل و عالمانهای که درباره وضع اقتصادی و بانکی ایران تا زمان سلطنت ناصر الدین شاه تهیه کرده بود و در مجمع بانکداران اروپایی که در لندن برگزار شده بود،قرائت میکرد،چنین گفت: جالبتوجه است اینک که ما اسکناس را با معیارهای اروپایی آن در ایران معرفی مینماییم،بهخاطر داشته باشیم که نظیر چنین تجربهای را ایرانیان در شرایط سختی در قرن سیزدهم میلادی یعنی قرنها پیش از آنکه حتی چنین تصوری برای ما اروپاییان وجود داشته باشد،به جهانیان عرضه داشتهاند."