خلاصة:
اعتقاد به مهدویت و ظهور منجی در قاره افریقا از جایگاه ویژهای برخوردار بوده است. با توجه به اینکه اندیشه مهدویت نویدبخش نجات انسانهای مظلوم از سیطره ظالمان است؛ عمده صاحبان نهضتها و جنبشهای اصلاحی نسبت مهدی گرفته اند. از همین رو، با آغاز جنبش عثمان دان فودیو (1168-1232 قمری) در غرب افریقا بسیاری از مردم وی را مهدی موعود خواندند.
در این نوشتار، با روش توصیفی تحلیلی، مسائل مربوط به مهدویت در قیام عثمان دان فودیو مورد بررسی قرار گرفته است.
براساس یافتههای پژوهش، اعتقاد به مهدویت در تعالیم شیخ عثمان نقشی اساسی داشت و بخشی از عقاید زیربنایی خلافت بود؛ به گونهای که در نگاه وی، مقدرات خلافت سوکوتو با رویدادهای آخرالزمان و ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف آمیخته بودند. شیخ عثمان ضمن اعتقاد به وجود مهدی، همان ویژگیهایی را که شیعه برای حضرت و قیامش قائل است، میپذیرد.
ملخص الجهاز:
(هیسکت، 1369: 88، 229؛ میرزائی، 1418: 43) اندیشههای سیاسی مذهبی شیخ عثمان بن فودیو الهامبخش حرکتهای مهدوی دیگری در غرب آفریقا گردید (فضل حسن، 1995؛ Lovejoy & Hogendorn, 1990: 234) و قیامهایی مانند قیام حیاتو بن سعید و محمد احمد بن عبدالله معروف به مهدی سودانی(1844-1885م)، در همین راستا بود.
(عبدالله بلو، 1391: 50؛ قرطبی، 1429: 560) شیخ عثمان، در همان کتاب الخبر الهادی إلی أمور الإمام المهدی، کسانی که مدعی مهدویت او هستند را ناآگاهان به احادیث پیامبر( خطاب میکند و اینکه نمیدانند مهدی از اولاد فاطمه( است.
(عبدالله بلو، 1391: 52؛ جنید، 1982: 142) طول عمر امام مهدی( عثمان دان فودیو در کتاب الخبر الهادی إلی أمور الإمام المهدی به صراحت اشاره میکند که مهدی در نیمه شعبان سال 255 هجری به دنیا آمده است و هم اکنون نیز زنده است (عبدالله بلو، 1391: 43) و در غیبت به سر میبرد، تا آن روزی که خدا مقرر کرده، ظهور کند.
(میرزائی، 1418: 100 به نقل از عثمان بن فودی، نصیحة اهل الزمان؛ جنید، 1982: 133-134، 144؛ عبدالله بلو، 1391: 65) محل خروج مهدی شیخ عثمان به پیروانش تأکید میکند که قیام مهدی در ناحیه دیگری است و در افریقا و بلاد هاوسا نخواهد بود.
_ Bamba, Adama (2016), “The Educational Thought of Shaykh'Uthman Dan Fodio”, Journal of Islamic Educational Research (JIER), Vol. 1, Special Issue, October.
M. (1997), SOKOTO, The Encyclopadia of Islam, v IX, New edithion, Leiden, Brill.