خلاصة:
ظهور اشکال گوناگون هویت یکی از پدیدههای مهم تاریخ ایران معاصر محسوب میشود. در میان این هویتهای نوظهور هویت انقلابی از جمله اشکال هویتهای سیاسی جدید است که تاثیراتی ماندگار و عمیق بر جامعهی ایران به جا نهاده است. الگوی گفتمانی هویت انقلابی در بحبوبهی سالهای مجلس دوم شورای ملی ساخته شد. در واقع، الگوی گفتمانی هویت انقلابی در بستر زمینهها و عوامل داخلی از جمله برخوردها و درگیریهای بین احزاب و گروههای سیاسی مجلس دوم شورای ملی پدید آمد و ایدئولوژیهای خارجی مانند مارکسیسم-لنینیسم ابزارهای سازماندهی آن را فراهم آوردند. الگوی گفتمانی هویت انقلابی در پیرامون منظومه و عناصری معنایی شامل تغییر بنیادی، درک زیربنایی تاریخی، حزبگرایی و فعالیت مخفی، اولویت سیاست، بینالمللگرایی، مشروطهستیزی و مخالفت با پارلمانتاریسم و خشونت و ترور ساخته شد. در تاریخ معاصر ایران هرگاه هویت انقلابی سربرآورده است میتوان حضور تمامی این عناصر مضمونی یا دستکم تعدادی از آنها را در کانون منظومههای هویتیشان ملاحظه کرد. این مقاله درصدد است که با تکیه بر رویکرد تحلیل تاریخی گفتمان عناصر مضمونی اساسی سازندهی الگوی گفتمانی هویت انقلابی در ایران معاصر، که در سالهای مجلس دوم شورای ملی تشکیل شد، را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد.
ملخص الجهاز:
پرسش اصلیاین مقاله این است که الگویگفتمانیهویت انقلابیدرایران دورة مشروطه چگونه ساخته شدومهم ترین عناصر مضمونی آن کدام بود؟ از خلال متون برجایمانده از انقلابیون اولیۀ ایرانی که به شکل اساسنامه و مرامنامۀ حزبی، اعلامیه ، روزنامه ، خاطرات و مانند اینها نوشته شده است ، و با تکیه بر روش تحلیل تاریخی گفتمان میتوان مجموعه ای از مضامین محوری را مورد شناسایی قرار داد که در دورة مجلس دوم مشروطه الگوی گفتمانی هویت انقلابی را پی افکندند.
اعلامیۀ کمیتۀ تبریز حزب اجتماعیون عامیون یکی از این نمونه ها است : «ما سوسیال دموکرات ها مدافعین حقیقی آزادی ، اعلام مشروطیت ایران را در روز مسعود به دوستان و آزادیخواهان تبریک می گوییم ؛ به تمام علما، تجار طرفدار توده خلق و تمام مجاهدین اسلام که در اطراف برای رسیدن به هدف مقدس خود از جان و مال گذشته اند درود می فرستیم ».
محمدامین رسول زاده ، «تنقید فرقه اعتدالیون یا اجتماعیون اعتدالیون ،» در مرامنامه ها و نظام های احزاب سیاسی در دورة دوم مجلس شورای ملی، به کوشش منصوره اتحادیه (نظام مافی ) (تهران : نشر تاریخ ایران ، ١٣٦١)، ٥٩ ـ ٨٦.
انقلابیون ایرانی ، افرادی مانند حیدرخان عمواوغلی ، محمدامین رسول زاده ، گروه سوسیال دموکرات های ارمنی تبریز و مانند اینها، این ایده را که می توان با شناخت قوانین حاکم بر جامعه آن را تغییر داد، پذیرفته بودند و در تحلیل خود از اوضاع جامعۀ ایران به کار می بردند.