خلاصة:
زمینه: تخریب دیگران (زیرآب زنی) رفتاری است که در آن فرد چنان از دیگری بدگویی و غیبت کرده و یا به ضرر وی عمل میکند که شخص، بدان واسطه، امتیازی را از دست بدهد و متضرر شود. با توجه به پیامدهای نامطلوب این رفتار برای فرد، سازمان و جامعه پژوهش حاضر در تلاش است تا با واکاوی این رفتار زوایای گوناگون آن را در بستر حقیقی سازمان، شناسایی و تبیین کند.
روش: فلسفه این پژوهش تفسیری، رویکرد آن کیفی و استراتژی مورد استفاده آن داده بنیاد و مبتنی بر رویکرد ظاهر شونده میباشد. جامعه مورد مطالعه مدیران سازمانهای دولتی شهر مشهد میباشند که 19 نفر تا رسیدن به اشباع نظری با استفاده از روش نمونهگیری هدفمند انتخاب گردیدند. ابزار پژوهش، مصاحبه نیمهساختاریافته بود. جهت بررسی استحکام پژوهش نیز از چهار معیار قابلیت اعتبار، انتقالپذیری، قابلیت اطمینان و تاییدپذیری استفاده شد. تحلیل دادهها نیز با کمک نرم افزار تحلیل کیفی MAXQDA و فرآیندهای کدگذاری باز، محوری و انتخابی انجام گردید.
یافتهها: تجزیه و تحلیل انجام شده از طریق مقایسه مستمر در فرآیند کدگذاری حقیقی و نظری، 100 کد، 38 مفهوم، 8 طبقه و 2 مقوله را نشان داد که منجر به ظهور مدل نهایی پژوهش پیرامون مقوله محوری، با عنوان مدل " رفتار زیرآب زنی" شد. مدل مربوطه به علل و نتایج مربوط به مقوله محوری پژوهش اشاره دارد.
نتیجهگیری: در مجموع این پژوهش با تبیین نظریه رفتار زیرآب زنی، زمینه لازم برای فهم و شناخت این رفتار و همچنین کنترل و پیشگیری آن را در سازمان فراهم آورده است.
ملخص الجهاز:
همانگونه که اشاره شد تنها یک مطالعه به بررسی رفتار زیرآب زنی پرداخته بود با این حال همچنین با توجه به اینکه این نوع رفتار در محیط سازمانهای ایرانی به وضوح دیده میشود و هر جامعهای نیز دارای فرهنگ خاص خود میباشد لذا به نظر میرسد علل و پیامدهای دیگری نیز برای این نوع رفتار کارکنان وجود داشته باشد که مختص فرهنگ و جامعه ایران باشد.
نتایج اشاره به پیامدهایی دارد که ممکن است رفتار زیرآب زنی برای سازمان و فرد داشته باشد که این نتایج در سه مفهوم کلی پیامدهای سلامت و بهزیستی، پیامدهای نگرشی، پیامدهای سیستمی قابل تقسیم بندی هستند.
در بیشتر مطالعات انجام شده در حوزه رفتارهای انحرافی به طور کلی به نقش عوامل فردی، سازمانی و مدیریتی در بروز این رفتارها اشاره کردهاند با این حال عواملی که در این دستهها قرار گرفتهاند به تناسب نوع رفتار انحرافی متفاوت هستند(5،6، 9، 10، 12 و13).
با این حال ممکن است علل فردی، سازمانی و مدیریتی شناخته شده در این مطالعه نیز تا اندازهای با عوامل شناخته شده در تحقیقات قبلی که بر بروز رفتارهای انحرافی نقش داشتند همپوشانیهایی داشته باشد که بتوان نتایج آنها را با یکدیگر مقایسه کرد.
مقوله دوم در این مطالعه به پیامدهای رفتار زیرآب زنی اشاره دارد.
پیامدهای شناخته شده در این مطالعه تا حدودی همراستا با سایر پیامدهایی است که محققان در مطالعات مختلف برای بروز رفتارهای انحرافی شناسایی گردیده اند.