خلاصة:
بدون شک عبرت دهی یکی از روش های تربیتی است که همه پیامبران(ع) به طور عام، و پیامبر اسلام(ص) به طور خاص، آن را برای هدایت و تربیت انسانها به کار برده اند. و شاهد این مدعا تعالیم قرآن کریم است، چرا که در جای جای این کتاب آسمانی از موضوعاتی چون تاریخ اقوام و ملل و سرنوشت آنها، و شگفتیهای خلقت و سایر امور سخن به میان آمده و بر وجود عبرت در آنها تصریح شده است و حتی در مواردی بر گرفتن عبرت امر کرده است که این را میتوان به روش عبرتدهی قرآن کریم تعبیر کرد. بررسی ابعاد مختلف این روش از نگاه قرآن کریم، امری است که این مقاله در پی آن است. آنچه در این نوشتار میآید عبارت است از: ماهیت عبرت و مفهومشناسی آن در قرآن، مقومات عبرت، تعریف روش عبرتدهی، مبانی عبرت، شرایط اثر گذاری عبرت، موضوعات عبرتآموز، و درنهایت، شیوههای عبرتدهی. مقاله سعی کرده است در محدوده آیات قرآن و تفاسیر مربوطه به بررسی این امور بپردازد.
ملخص الجهاز:
و شاهد اين مدعا تعاليم قرآن كريم است، چرا كه در جاي جاي اين كتاب آسماني از موضوعاتي چون تاريخ اقوام و ملل و سرنوشت آنها، و شگفتيهاي خلقت و ساير امور سخن به ميان آمده و بر وجود عبرت در آنها تصريح شده است و حتي در مواردي بر گرفتن عبرت امر كرده است كه اين را ميتوان به روش عبرتدهي قرآن كريم تعبير كرد.
زيرا اولاً در غالب منابع لغوي به معناي پند و اندرز گرفتن براي عبرت تصريح شده است، وثانياً در اغلب آياتي كه از عبرت سخن ميگويد در ابتدا به جريانات منفي، و سپس به بودن عبرت در آنها اشاره شده است، و ثالثاً علاوه بر كلمه عبرت، واژههاي ديگري نيز بر اين معني دلالت دارند كه در ادامه به طور گذرا به بررسي اين واژهها ميپردازيم: آيه: دركتب لغت براي «آيه» معاني متعددي مانند: نشان و علامت، دليل، معجزه، شيئي خارق العاده، نابغه، عبرت، كلمه يا مجموعهاي از كلمات قرآن كه معناي واحدي را افاده ميكند، و غيره ذكر شده است.
به هر حال با توجه به معناي لغوي و نيز سياق آيات قرآن كريم، تعقل يعني انديشه كردن و درك كردن علوم و مسائل مختلف و بهره گيري از آنها در جهت هدايت خود و محو ضلالت و گمراهي خويشتن، و اين معني يكي از ويژگيهايي است كه قرآن كريم براي اهل عبرت ذكر كرده است: «وَإِنَّ لَكُمْ فِي الأَنْعَامِ لَعِبْرَةً…، إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لِّقَوْمٍ يَسْمَعُونَ» (نحل، 66و67)، و در جاي ديگري عبرتگيري را به اوليالالباب، يعني صاحبان عقل خالص (مفردات) نسبت ميدهد: «لَقَدْ كَانَ فِي قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِّأُوْلِي الأَلْبَابِ...