هیئت منصفه در دعاوی حقوقی مقالة

هیئت منصفه عبارت است از گروهی از اقشار و صنوف مختلف جامعه که در رسیدگی به دعاوی به‌عنوان نمایندۀ افکار عمومی مشارکت دارند. با وجود پذیرش این نهاد در بیشتر نظام‌های حقوقی، جز در موارد نادر پذیرش آن محدود به دعاوی کیفری است و در دعاوی حقوقی این نهاد کاربرد چندانی ندارد. با وجود این در چند نظام حقوقی ازجمله امریکا و استرالیا هیئت منصفه علاوه بر دعاوی کیفری در دعاوی حقوقی نیز پیش‌بینی شده است. در این مقاله جایگاه هیئت منصفه و کارکرد مثبت آن در رسیدگی به دعاوی حقوقی در نظام‌های حقوقی که این نهاد را پذیرفته‌اند، با بررسی امکان پذیرش آن در نظام حقوقی ایران مورد مطالعه قرار گرفته است. جنبه‌های تشویقی و بازدارندگی این نهاد در دعاوی ناظر بر مسئولیت مدنی در کشورهایی همچون ایالات متحدۀ امریکا ازجمله آثار مهمی است که قبول آن را در نظام دادرسی قضایی ایران و در راستای تحقق عدالت قضایی به‌درستی توجیه می‌کند.

در اين مقاله جايگاه هيئـت منصـفه و کـارکرد مثبـت آن در رسـيدگي بـه دعـاوي حقـوقي در نظام هاي حقوقي که اين نهاد را پذيرفته اند، با بررسي امکان پذيرش آن در نظام حقوقي ايران مورد مطالعه قرار گرفته است . منظور از بيطرف بودن اين است که هيئت منصفه صرفا با توجه بـه ادلـۀ موجود در پرونده و بدون پيش فرض تصميم گيري ١کند؛ درحالي که رشد سـريع رسـانه هـاي جمعي ازجمله اينترنت بر اين ويژگي هيئت منصفه تـأثير گذاشـته و از ايـن حيـث آن را بـا مخالفت هايي مواجه کرده است (١ ,٢٠١٢ ,Hannaford-Agor &Waters ). اگرچـه اصـلاحيۀ هفتم قانون اساسي فدرال امريکا الزامي براي ايالات جهت مطابقت با اصلاحيه ايجاد نکرد، اما بسياري از ايالات به طور داوطلبانه اين اصلاحيه را مورد توجه قرار داده و در حال حاضـر ٤٩ ايالت از ٥٠ ايالت حق دسترسي به هيئت منصفه در دعاوي حقوقي را در قوانين اساسـي خود يا در قوانين عادي يا در آراي دادگاه ها پيش بيني کرده اند. به نظر ميرسد پذيرش صلاحيت محدود هيئت منصفه (رسيدگي جرايم مطبوعاتي و سياسي) در حقوق ايران ، همسو با فلسفۀ خاص حمايت از آزاديهاي سياسي و مطبوعاتي اسـت کـه در اکثر نظام هاي حقوقي مورد توجه واقع شده است . توجـه بـه اين نظام هاي حقوقي ميتواند به عنوان راهنمايي براي قانون گذار ايران باشد تا با پيش بينـي اين نهاد در برخي دعاوي حقوقي از آثار مثبت آن بهره مند شود.