خلاصة:
هویت فرهنگی از عمده مسائل مطالعات فرهنگی و جامعهشناسی فرهنگی در همه جوامع، بالاخص جوامع در حال گذار است. امروزه عمده متفکران اجتماعی در جهان در سایه تحولات سریع و پرشتاب عصر جدید به تبع جهانیسازی و جهانیشدن، در ادبیات خود از مسأله هویت و بالاخص جایگاه فرهنگ در منازعههای آفندی و پدافندی سخن گفتهاند. یکی از راههای پرداختن به این مسأله در ایران، بررسی اندیشههای فکری- فرهنگی راهبردی در فضای سیاسی و اجتماعی جامعه ایرانی است. فهم و شناخت خوانش اسلامی- به عنوان یکی از جریانهای اصلی پس از وقوع انقلاب اسلامی که به نیروی هژمون مبدل گشت- از هویتفرهنگی و دگرهای معارض آن میتواند بستر مناسبی برای سیاستگذاران، مجریان و حافظان راهبردی الگوی خطوط فرهنگی درگفتمان دفاعی فراهم سازد. این مقاله با کاربست تحلیل گفتمان به مثابه یک روش و همچنین به تصویر کشیدن روش تحلیل گفتمان به مثابه یک مدل، درصدد تبیین الگوی هویتفرهنگی به مثابه گفتمان دفاعی در اندیشه آیتالله سید علی خامنهای (حفظه الله) به عنوان منتخب طیف اسلامگرا است. در پایان پژوهشگر با این باور که مؤلفههای هویتفرهنگی در اندیشههای آیتالله خامنهای (مدظله) حاوی گفتمانی دفاعی برای غلبه بر جریانهای رقیب است، موفق به ترسیم الگوی پیشفرض میگردد.
ملخص الجهاز:
برای درک ساحت گفتمان دفاعی در نگاه آیت الله خامنه ای علاوه بـر تألیفـات ، بیشـترین تـلاش پژوهشگر معطوف به سخنرانیهای وی بوده و در نهایت آگاهی از لیست تألیفات ایشان در درک بهتر مسیر هویت فرهنگی به مثابه دال مرکزی گفتمان دفـاعی مـؤثر خواهـد افتـاد: چهارکتـاب اصلی علم رجال ، پیشوای صادق ، از ژرفای نماز، صبر، روح توحید نفی عبودیت غیرخدا، گزارشی از سابقه تاریخی و اوضاع کنونی حوزه علمیه قم از تألیفات ایشان بوده است ؛ و ترجمـه هـای وی که بیشتر حوزه اندیشگی گفتمان اسلام گرا را تبیین میکنـد شـامل : «آینـده درقلمـرو اسـلام » نوشته ی سیدقطب ، «صلح امام حسن » پرشکوه ترین نرمش قهرمانانه ی تاریخ نوشته شیخ راضـی آل یاسین ، «تفسیر فیظلال القرآن » نوشته سیدقطب ، «مسلمانان در نهضـت آزادی هندوسـتان » نوشته عبدالمنعم النمر و آخرین ترجمه و تحقیق با عنوان «ادعانامه علیـه تمـدن غـرب » بـوده است .
عنصر سرزمین و گفتمان دفاع شاید تفکیک مفهوم سرزمین ، امت اسلامی و ملت در گفتمان ایشان چندان کار درسـتی نباشـد اما در توجه به این مهم مـیگوینـد: «بخشـی از فرهنـگ یـک ملـت ، از اقلـیم ، از آب و هـوا، از موقعیت جغرافیایی، از جغرافیای سیاسـی سرچشـمه مـیگیـرد» (بیانـات ، ١٣٩٠/٣/٢٣) بـدین ترتیب سرزمین و جغرافیای ایران حامل فرهنگی است که به نظر آیت الله خامنه ای با تمسک بـه اسلام ، ثمره خیرات و برکات میشود (بیانات ، ١٣٨٧/٢/١٩)؛ باز هم شاهد مفصل بندی مفـاهیم ، حتی مفهوم سرزمین با هویت فرهنگی و زنجیر آن با «اسلام » هستیم ؛ از این زنجیره ی فرهنگـی است که میتوان گفتمان دفاعی را فهم نمود.