عفت، خاستگاه و گستره آن از نگاه قرآن و حدیث مقالة

عفت به معنای تسلیم و انقیاد شهوت در برابر عقل آدمی، از مهم‌ترین اصول و ارزش‌های اخلاقی در مکتب اسلام است. گرچه این مفهوم از سوی برخی به ‌درستی فهم و هضم نشده و همواره آن را با مفهوم حجاب و پوشش (عفاف و حجاب) خلط نموده‌اند، خاستگاه عفت را باید در سه عنصر: عقلانیت، قناعت و غیرت جستجو نمود. بر همین مبنا، دامنة گسترده‌ای از شوون حیات مادّی و معنوی انسان‌ها همچون:‌ عفت جنسی، عفت شکم، عفت چشم و عفت ‌زبان را فرا می‌گیرد که آثار و کارکردهای آن در تعیین سرنوشت دنیا و آخرت آدمی، تاثیر بسزایی خواهد داشت.

Chastity means submission of lust by human reason and is one of the most important ethical principles and values in the school of Islam. Although this concept has not been properly understood by some and has always been mixed with the concept of hijab and veil (chastity and veil), the origin of chastity has to be sought in three elements: rationality, contentment and zeal. On this basis, it encompasses a wide range of material and spiritual aspects of human life such as sex chastity, abdominal chastity, eye chastity, and tongue chastity, which their effects and functions will have a profound impact on determining the fate of human being in the world and the hereafter.

منشأ این انگارة نارسا را باید در تلقی نادرست و خلط مبحثی دانست که از سوی برخی درباره دو ارزش والای انسانی یعنی عفاف و حجاب پدیدار شده است، در حالی که عفت مفهومی عام‌تر نسبت به حجاب دارد چنانکه از لابه‌لای متون اسلامی استنباط می‌شود. عـفـت، شـاخصـة بـارز اهـل ایمـان قرآن کریم در ترسیم و تصویر سیمای روشن مؤمنان حقیقی و راستین، آنان را واجد اوصاف و ارزش‌های والای اخلاقی فراوانی از جمله فضیلت عفاف می‌داند که با عنصر ایمان و پارسایی آنان عجین شده است: «وَ الَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ‌ * إِلاَّ عَلَى أَزْوَاجِهِمْ أَوْ مَا مَلَکَتْ أَيْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومِينَ‌» (المؤمنون/6-5) قرآن کریم در بیان صفات برجسته مؤمنان، عفت را بعد از نماز و زکات و پرهیز از لغو مطرح کرده و حتی آن را بر مسألة امانت و پایبندی به عهد و پیمان نیز مقدم داشته است. » (نراقی، بی‌تا: 1/265) ارتباط مستقیم و تنگاتنگ میان عفت و غیرت در کلام حضرت علی آشکار است: «قَدْرُ الرَّجُلِ عَلَى قَدْرِ هِمَّتِهِ وَ عِفَّتُهُ عَلَى قَدْرِ غَيْرَتِه» (محمّدی ری‌شهری، 1377ش: 8/382): «ارزش آدمی به اندازة همت اوست و عفت او نیز به اندازة غیرتش. » امام صادق نیز درباره لزوم مراقبت از زبان در راستای عفت سخن چنین می‌فرماید: «عَلَى الْعَاقِلِ أَنْ يَكُونَ عَارِفاً بِزَمَانِهِ مُقْبِلًا عَلَى شَأْنِهِ حَافِظاً لِلِسَانِهِ» (مجلسی، 1403: 71/310): «بر انسان عاقل واجب است که به زمان خویش آگاه باشد، به شأن و ارزش خود روی آورد و زبان خویشتن را حفاظت نماید».