خلاصة:
در سرزمینهای اسلامی، آثار و ابنیهای وجود دارد که تاریخ با عظمتی را در خود جای داده است. حفظ و حراست از این آثار و نشانهها بسیار ضروری است. اهمیت برخی از این ابنیه و آثار، به دلیل حضور و قدم گذاشتن برخی از اولیای دین است. این پژوهش، با محور قرار دادن اهمیت قدمگاهها و مقامات منسوب به اولیای دین، مسئله را از زاویة کلامی، عرفانی و ادبی، بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که در طول تاریخ اسلام و حتی قبل از اسلام، توجه به قدمگاه و مقامات اولیا در اندیشة بشری وجود داشته و آیات قرآن بر این اندیشه مُهر تأیید زده است. توجه به مقام ابراهیم7 در قرآن و دستور به نماز خواندن در آن مکان، در همین راستاست. در آموزههای روایی نیز این توجه در قالب اهمیت نماز خواندن در مقامات موجود در مسجد کوفه، به خوبی دیده میشود. اهمیت جای پایِ محبوب در ادبیات عرفانی نیز نمود وسیعی داشته و بسیاری از شعرا از تعبیر «خاک پایت را توتیای چشمم خواهم ساخت» استفاده کردهاند. طبیعی است که این نگاه میتواند پاسخی محکم به دیدگاه دُگم و متحجرانة وهابیت در موضوع تبرک به آثار و ابنیة دینی و تقدس آنها باشد.
There are many monuments and buildings in Islamic lands that embody a great history. It is essential to preserve and protect these works and signs. The importance of some of these buildings and monuments is due to the presence and stepping of some religious authorities. This study, focusing on the importance of these buildings and stepping places and the presence of religious figures in there, examines the issue from the theological, mystical and literary points of view, and concludes that human thought has paid attention to this issue in Islamic history and even before Islam, and the verses of the Holy Qur’an confirm this idea. This is in line with Abraham’s position (Maqam-i Ibrahim) in the Qur’an and the command to pray in there. This importance, in the narrative teachings, is also evident in the form of praying in the positions in the mosque of Kufa. The importance of the beloved’s foothold in mystical literature and the works of many poets is widespread. Naturally, this view can be a firm response to the dogmatic views of Wahhabism on the subject of blessings of religious works and buildings and their sanctity
ملخص الجهاز:
توتیایی از خاک پا (اهمیت قدمگاههای منسوب به اولیا از زاویه کلامی، عرفانی و ادبی) نوع مقاله : اسرار و معارف حج نویسنده اکبر ساجدی دکترای تخصصی، دانشیار وگروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی تبریز چکیده در سرزمینهای اسلامی، آثار و ابنیهای وجود دارد که تاریخ با عظمتی را در خود جای داده است.
این پژوهش، با محور قرار دادن اهمیت قدمگاهها و مقامات منسوب به اولیای دین، مسئله را از زاویة کلامی، عرفانی و ادبی، بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که در طول تاریخ اسلام و حتی قبل از اسلام، توجه به قدمگاه و مقامات اولیا در اندیشة بشری وجود داشته و آیات قرآن بر این اندیشه مُهر تأیید زده است.
برخی از کسانی که جای انگشتان و پاشنة پای ابراهیم علیهالسلام را روی مقام دیده بودند، گفتهاند: «از بس مردم بر آن دست کشیدهاند، ساییده شده و برخی از نشانههای آن از بین رفته است.
نظامی گنجوی در وصف پیامبرصلی الله علیه وآله چنین سروده است: ای خاک تو توتیای بینش; روشن بتو چشم آفرینش (نظامی گنجوی، 1370ش، ص431) هرچند این ترکیب، بیشتر دربارة غیر اولیا و بزرگان دینی به کار رفته است، اما توجه به قدمگاه محبوب را به خوبی نشان میدهد.
اینکه قرآن به خواندن نماز پشت مقام ابراهیم علیهالسلام دستور میدهد یا در روایات، خواندن مکرر نماز در موضعی از مسجد کوفه گزارش شده است، همگی حکایت از این واقعیت دارد جایی که پیامبر یا امام یا بزرگی از اولیای دینی قدم گذاشته، با دیگر جاها به لحاظ تقدس و معنویت، متفاوت است.