تحلیل کهن‌الگویی "سام نامه" بر اساس نظریه تفرد یونگ مقالة

هدف این مقاله تحلیل "سام‌نامه" براساس نظریه فردیت‌یابی یونگ است. سام به‌عنوان قهرمان جستجو‌گر، با دیدن تصویر پری‌دخت (آنیما) بیدار شده و به سطوح تازه‌ای از آگاهی دست می‌یابد و برای تکامل و دست یابی به کهن‌الگوی "خویشتن" سفر خود را آغاز می‌کند. او با گذر از کهن‌الگوی نقاب به یاری پیر دانا موفق به حذف سایه و ازدواج و یکی شدن با آنیما (پری‌دخت) می‌شود و فرایند فردیّت‌یابی خود را به سرانجام می‌رساند و به کهن‌الگوی "خویشتن" دست می‌یابد. ضمن اینکه او کهن‌الگوی مرگ و تولّد دوباره که معنای آن استعلای حیات و تحوّل درونی است، با وارد شدن در غار و چشمه– که بیانگر بازگشت به مرحله جنینی (مرگ آیینی) است- و بیرون آمدن از آن مکان‌ها – که رمز تولّد مجدد است – تجربه می‌کند.

سرمدی و دیگران (١٣٩٣) کهن الگوهای دوازده گانۀ بیداری قهرمان درون را مورد بررسی قرار داده و مشخص کرده اند که "بوف کور" به دلیل رویکرد روان شناسی خود قابل تحلیل بر پایۀ نظریات کهن الگویی است و بوف کور با حلول پنج کهن الگو، روند تفرد را در پیش میگیرد و دیگر شخصیت های داستان نقش پرورش دهندگی را در مسیر تشرف برای او دارند. "فغفورچین " به عنوان پدر پریدخت ، سرنمون کهن الگوی سایه است و مانع اصلی سام در رسیدن به پریدخت - آنیما- است و کارکردهای منفی او در طول داستان ، نمودی از بروز آرزوها و غرایز واپس زدۀ درون قهرمان است که از زمان ورود سام به چین و شروع سفر قهرمان برای شناخت خود و رسیدن به پریدخت -آنیما-حضوری فعال دارد و سام قبل از رسیدن به پریدخت با او برخورد میکند، اما به جای آگاهی یافتن از سایه و کنارآمدن با وی، آن را نادیده میگیرد و یا به درستی آن را درک نمیکند و با وارد شدن به دربار فغفورچین و کمر بسته در خدمت او بودن ، نمیتواند، سایه را با شخصیت خودآگاهش درآمیزد و باعث حل مشکل و به نتیجه رسیدن فرایند فردیت شود و «سایه چنان تحت تأثیر هیجان قرار دارد که خرد نمیتواند بر آن چیره شود» (یونگ ، ١٣٩٢: ٢٦٣). سام نیز با رسیدن به پریدخت -آنیما- به فردیت واقعی میرسد و پایندگی عشق جانشان را جاودانه میکند و در نهایت دست یابی به عمق ناخودآگاه انسانی (خویشتن حقیقی) امکان پذیر میشود و به بیانی دیگر خودآگاهی و ناخودآگاهی، هماهنگ و یگانه میشوند و کلیتی روانی پدید میآید که هم چون دایره ای بزرگ همۀ لایه های روان ـخود- آگاهی فردی و ناخودآگاهی جمعی ـ را میپوشاند.