خلاصة:
آلودگی هوای شهر تبریز یکی از معضلات اساسی این شهر است. از جمله عوامل طبیعی مؤثر در آلودگی هوا، میتوان به پدیده وارونگی دما به عنوان مهمترین عامل تأثیرگذار در محیطهای شهری نام برد به همین جهت هدف تحقیق حاضر بررسی رابطه معنی داری بین غلظت آلاینده های ذرات معلق (PM10)، منوکسیدکربن و دی کسید گوگرد با پارامترهای هواشناسی مانند دید افقی، فشار، رطوبت نسبی، دما، سرعت باد، حداکثر سرعت باد، شاخصKI، ارتفاع رأس لایه وارونگی دمایی، عمق وارونگی دمایی و شدت وارونگی دمایی در شهر تبریز می باشد. برای این مهم، یک دوره5 ساله، از سال 1387تا 1392 در نظر گرفته شد و شرایط آلودگی شهر تبریز در روزهای وقوع اینورژن با استفاده از نقشه های اسکیوتی مورد بررسی قرار گرفت. برای بررسی ارتباط بین غلظت آلایندهها با مشخصات لایه وارونگی دما و پارامترهای اقلیمی و پایداری جو از همبستگی پیرسون و برای مشخص کردن متغیرهایی که نقش بیشتری در افزایش یا کاهش غلظت آلایندهها داشتهاند از رگرسیون خطی چند متغیره گام به گام استفاده شده است بر اساس نتایج بدست آمده مقدار PM10 با شدت وارونگی و فشار، CO با شدت وارونگی، میزان فشار و رطوبت نسبی، SO2 با شدت وارونگی و میزان دما، دارای همبستگی معنادار میباشند. نتایج حاصل از رگرسیون چند متغیره گام به گام نیز نشان داد که، شدت وارونگی دمایی تنها متغیری که با هر سه آلایندهی مزبور دارای همبستگی مثبت میباشد، که این مسئله حاکی از تاثیر شدت لایه وارونه بر روند آلودگی هوا و تشدید غلظت آلایندهها میباشد. همچنین رطوبت نسبی و دما بعد از شدت وارونگی دمایی موثرترین عنصر بر روند آلایندههای CO و SO2 بوده است. در نتیجه متغیرهای شدت وارونگی، دما، رطوبت نسبی و میزان فشار بیشترین تاثیر را بر غلظت آلایندهها داشتهاند.
Air pollution is one of the major problems in Tabriz, Iran. One of the natural factors involved in air pollution is Temperature inversion which is an effective factor in urban environments therefore the purpose of this study is to investigate the significance relationship between concentration of particulate matter (PM10), carbon monoxide and dioxide sulfur with meteorological parameters such as horizontal vision, pressure, relative humidity, temperature, wind speed, maximum wind speed, KI index, the height of the top of temperature inversion layer, depth and intensity of temperature inversion. Therefore, a 5-year period, from 2008 to 2013 was considered and pollution conditions of Tabriz in the days of inversion were studied using skew-t maps. In order to investigate the relationship between the concentration of pollutants with the properties of temperature inversion layer, climatic parameters and atmospheric stability Pearson correlation was used. Also, multivariate step-wise linear regression was used to indicate the variables which had a greater role in the increase or decrease of the concentration of pollutants. The results showed that the amount of PM10 is significantly related to the intensity of inversion and pressure, CO with inversion intensity, pressure and relative humidity, SO2 with inversion intensity and temperature. Multivariate stepwise regression analysis showed that the intensity of the thermal inversion is the only variable that is positively related to all three pollutants, which indicates the effect of inversion layer’s intensity on the trend of air pollution and intensification of pollutants concentration. Also, relative humidity and temperature after temperature inversion were the most effective elements on the trend of CO and SO2 pollutants. As a result, variables such as inversion intensity, temperature, relative humidity and pressure had greatest impact on the concentration of pollutants.
ملخص الجهاز:
از جمله عوامل طبیعی مؤثر در آلودگی هوا، می توان به پدیده وارونگی دما به عنوان مهم ترین عامل تأثیرگذار در محیط های شهری نام برد به همین جهت هدف تحقیق حاضر بررسی رابطه معنی داری بین غلظت آلاینده های ذرات معلق )PM١٠(، منواکسید کربن و دی کسید گوگرد با پارامترهای هواشناسی مانند دید افقی، فشار، رطوبت نسبی، دما، سرعت باد، حداکثر سرعت باد، شاخص KI، ارتفاع رأس لایه وارونگی دمایی، عمق وارونگی دمایی و شدت وارونگی دمایی در شهر تبریز می باشد.
برای بررسی ارتباط بین غلظت آلاینده ها با مشخصات لایه وارونگی دما و پارامترهای اقلیمی و پایداری جو از همبستگی پیرسون و برای مشخص کردن متغیرهایی که نقش بیش تری در افزایش یا کاهش غلظت آلاینده ها داشته اند از رگرسیون خطی چند متغیره گام به گام استفاده شده است بر اساس نتایج به دست آمده مقدار PM١٠ با شدت وارونگی و فشار، CO با شدت وارونگی، میزان فشار و رطوبت نسبی، SO٢ با شدت وارونگی و میزان دما، دارای همبستگی معنادار میباشند.
اگر جو ناپایدار باشد و باد بوزد، مواد زاید از جو شهری خارج شده و پس از صعود به سمت لایه ای بالاتر با هوای آن لایه ها مخلوط شده و رقیق میگردند Botkin and( ٤٩ :٢٠٠٠ ,Keller) گسترش شهرنشینی و توسعه شهرها به همراه افـزایش شتابان جمعیت و توسعه فعالیت های صنعتی با مصرف بیرویه سوخت های فسیلی به شدت آلودگی ها را افزایش داده است که عواقب آن در درجه اول به صورت امراض و بیماری های تنفسی، تشدید بیماری های قلبیوریوی، متوجه ساکنان شهرها میشود و در مرحله بعد، به عنوان عاملی در تشدید تغییرات اقلیمی، نوسانات اقلیمی و تاثیرات زیست محیطی حاصل از آن ها، نقش ایفا مینماید )٨٦ :٢٠٠٧ ,Chappelka(.