خلاصة:
خزانههای آنها جمعآوری میشد. در همین راستا، تشکیلات نسبتاً منظمی برای حفظ و نگهداری این گنجینهها در این دربارها به وجود میآمد؛ که درون این تشکیلات، کارگاههایی برای ساخت و پرداخت جواهرات تازه برپا میشد. در دوران صفویه، علاقۀ پادشاهان این سلسله به داشتن درباری باشکوه و عظیم موجب شده بود مجموعهای از بهترین نفایس و جواهرات در دربار جمعآوری شود. در این دوره، تشکیلات منظمی برای حفظ، نگهداری، تهیه و ساخت جواهرات در دربار ایجاد شد که در منابع این دوره، اطلاعات ارزشمندی دربارۀ عملکرد این تشکیلات و مناصب مرتبط با آن یافت میشود. در مقاله حاضر، تلاش شده است تا با مطالعۀ اسناد مجموعۀ توپقاپیسرای و منابع موجود، به بررسی تشکیلات اداری جواهرات سلطنتی و مناصب مرتبط با ساخت این مجموعه پرداخته شود. روش تحقیق در این مقاله، بر پایۀ مطالعات کتابخانهای و تطبیق و تحلیل منابع موجود، بهخصوص منابع اصلی است. در این تحقیق تاریخی، پس از جمعآوری اطلاعات لازم، به سازماندهی اطلاعات و تجزیه و تحلیل و سرانجام استنتاج آنها پرداخته شده است.
Whenever powerful dynasties dominated Iran's history, valuable collections of jewels and gold and silver were collected in their treasures. Concurrent to collecting those collections, a systematic and codified organization was created to preserve and maintain those treasures in the royal courts. Within those organizations there were also workshops for the construction and decoration of new jewels. During the Safavid period, the interest of the kings of the dynasty in having a magnificent court, made it possible to collect a collection of the best jewels inside the court of the Safavid kings. In that period, a precise and orderly organization was established to preserve, maintain, prepare, and construct jewels at the Safavid court. In the sources of the Safavid period, valuable information have been provided about the performance of the administrative organization of royal jewelry and its related positions during this period. The present article aims to study the administrative documents of Topkapi of the royal jewelry and the related positions of the collections by studying existing documents and resources. The research method used in the study is a library research technique and adaptation and analysis of available resources, especially the main ones. In this historical research, after collecting the necessary data, they were organized, analyzed, and finally inferred.
ملخص الجهاز:
تشکیلات و مناصب جواهرات سلطنتی از شاه اسماعیل اول تا شاه صفی (٩٠٧-١٠٣٨ق ) منابع تصریح کرده اند کـه در دورۀ شـاه اسـماعیل خـزاین ارزشـمندی از جـواهرات در دربـار جمــع آوری و ســاخته و پرداختــه شــده بــود (امینــی هــروی ،١٣٨٣: ٢١٠-٢١٥،٣٦٢،٣٦٣؛ مجهــول المؤلــف ، ١٣٥٠: ١٢٠ و ١٢١؛ منــشی ترکمــان ،١٣٨٢: ٢٩/١)، امــا دربــارۀ تــشکیلات جواهرات اعم از کارگاه های تولیدی و تشکیلات مربوط به نگهداری آنها اطلاعاتی ارائه نـداده و تنها به وجود بیوتات و کارخانه های سلطنت اشاره کرده اند (قمی ،١٣٨٣: ١٤٠/١، ١٢١).
همچنین بیشتر نویسندگان معاصر که به این موضوع پرداخته اند، بـه منـابع اواخر دورۀ صفوی اتکا کردند و نوشته های آنها را به ایـن دوره تعمـیم داده انـد (مـنجم ،١٣٦٦: ٤٤٢،٤٤٥؛ مــستوفی ،١٣٧٥: ٩٩،١٠٠؛ فلــسفی ،١٣٤٤: ٤١٤،٤١٥/٢ و ٩،٨/٤)، امــا بــه واســطۀ اطلاعات پراکنده ای که در منابع این دوره وجود دارد، نام بعضی از مـسئولان جـواهرات ماننـد «حسن » رئیس بیوتات سلطنتی یا «لله بیگ » ناظر کـل مـشخص شـده اسـت (فیگـوئروآ،١٣٦٣: ٣٦١، ٣٦٠؛ شاردن ، ١٣٤٥: ١٧٩/٧).
بخشی که مورد اسـتفادۀ دربار بود، در عمارات سلطنتی قرار داشت و در سفرهای شاه با او همراه بـود (تاورنیـه ،١٣٦٩: ٣٨٣؛ دولیه دلنـد،٢٥٣٥: ٥٢)؛ بـه همـین دلیـل هنگـام درگذشـت شـاه عبـاس دوم ، بخـشی از جواهرات خزانه برای انجام مراسم جلوس پادشاه جدید، به سرعت از شمال ایران به پایتخـت ارسال شد (شاردن ،١٣٤٥: ٧٤/٩).