خلاصة:
زکات واجب که در آیات قرآن پافشاری خاصّی بر آن شده است، طبق دستة زیادی از
روایات و نظر غالب فقهای امامیه منحصر در موارد نه گانه شامل غلات اربعه (گنـدم، جـو،
کشمش و خرما)، انعام ثلاثه (گوسفند، شتر و گاو) و نقدین (طلا و نقره) است. در دسـته ای
دیگر از روایات، تمام اموال مشمول زکات دانسـته شـدهانـد و در برخـی روایـات، مـوارد
دیگری همچون برنج، عدس و... مشمول زکات شـدهانـد. در مقالـه حاضـر کـه بـه روش
کتابخانه ای تهیه شده است، با توجه به تغییر در وضع اقتصادی زندگی های امروزی، پس از
بررسی آیات و روایات در این زمینه، نتیجه گیری شده که انحصار زکات در موارد نـه گانـه
وجهی ندارد، بلکه از باب تنقیح مناط، تمام اموال مشمول حکم زکات است. لیکن براساس
روایات، برای تعلق زکات شروطی لحاظ شده که در متن مقاله ذکر شده است. همچنین بـه
نظر می رسد زکات به عنوان یک فریضه واجب، وسـیله متغیـری در دسـت حـاکم و رهبـر
جامعه اسلامی باشد که متناسب با سطح رفاه و معیشت مردم، حق دارد جهت اصلاح امـور
مسلمانان بر موارد متعلق زکات بیفزاید و یا از مواردی درگذرد.
ملخص الجهاز:
چنانكه در روايتي از امام صادق( دربارۀ علّت حدّ نصاب زكات سؤال ميشود: «لِأيِّ شَيْءٍ جَعَلَ اللَّهُ الزَّكَاةَ خَمْسَةً وَ عِشْرِينَ فِي كُلِّ ألْفٍ وَ لَمْ يَجْعَلْهَا ثَلَاثِينَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَهَا خَمْسَةً وَ عِشْرِينَ أخْرَجَ مِنْ أمْوَالِ الأغْنِيَاءِ بِقَدْرِ مَا يَكْتَفِي بِهِ الْفُقَرَاءُ وَ لَوْ أخْرَجَ النَّاسُ زَكَاةَ أمْوَالِهِمْ مَا احْتَاجَ أحَدٌ» (کلينی، 1365، ج3، ص507)؛ چرا خداوند در هر هزار (درهم)، بیست و پنج (درهم) قرار داد و آن را سی (درهم) مقرّر نفرمود؟ حضرت فرمود: خداوند متعال زكات را بیست و پنج (درهم در هزار) از اموال ثروتمندان قرار داد به اندازهاي كه نيازمندان تأمين شوند و اگر مردم زكات اموال خود را خارج نمايند، هيچ فرد نيازمندي وجود نخواهد داشت.
2ـ در روايت سیزدهم امام باقر( ضمن اينكه مواردي از حبوبات مثل ذرت، برنج، ارزن، نخود و عدس و ميوهها را ـ هر چه هم زياد باشد ـ از موارد مشمول زكات خارج ميدانند اما در ادامه تأكيد ميكنند جز اينكه فروخته شوند و تبديل به طلا و نقره شوند كه بشود آن را ذخيره كرد كه در اين صورت اگر سال از آن بگذرد، بايد از هر 200 درهم، 5 درهم زكات آن را بدهد و از هر 20 دينار، نصف دينار زكات آن را بدهد.
جمعبندي اين دسته از روايات رواياتي كه تأكيد ميكنند به چيز ديگري غیر از موارد نه گانه زكات تعلق نميگيرد، به شكل اصلي آن نظر دارند ليكن اگر آنگونه كه در روايت سیزدهم بيان شده، تبديل به نقدين شوند و قابليت ذخيرهسازي داشته باشند و به مدّت يك سال راكد بمانند، ميتوانند مشمول زكات باشند.