خلاصة:
یکی از ارکان اساسی معماری و تزئینات دورهی اسلامی، استفاده از الگوهای هندسی در قالب سطوح تزیینی تحت عنوان "تزیینات هندسی" (گرهها) به منظور پوشش و فضاسازی بناهای اسلامی، طی قرون مختلف میباشد که بدون توجه به علم هندسه، اعداد و ریاضیات، ترسیم چنین گرههایی مقدور نمیباشد. یکی از این اعداد مقدس که نماد شکوفایی و زندگی بوده و همچنین به واسطهی مفهوم و هندسهی خویش، نقش مهمی در ساخت گرهها داشته است، عدد پنج میباشد. از این رو، مقالهی حاضر، درصدد بررسی مفهوم هندسه، کاربرد و ارتباط آن، با اعداد و ریاضیات است. تا پس از بررسی عدد مقدس پنج، گرههایی را که به واسطهی پنج ضلعی منتظم قابل ترسیم میباشند، شناسایی کرده و نحوهی قرارگیری و میزان حضور آلتهای تزیینی دیگر را در این گرهها بیابد. در انتها، با بررسی آثار موجود در بناهای اسلامی ایران، سعی در، یافت نمونههای موردی موفق از آن گرهها میباشد. لذا باتوجه به هدف نهایی، این مقاله به واسطهی بررسیهای کتابخانهای و به کمک منابع متعدد و مطالعهی اسناد خطی-تاریخی، با روش توصیفی-تحلیلی، سعی در بازتاب هندسه و عدد پنج در نقوش هندسی اسلامی را دارد. نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد که مجموعا حداقل 10 نوع گره دارای آلت پنج ضلعی منتظم وجود دارد. که این آلت به دلیل زوایای کند خود، در هیچ یک از "گرههای تند" حضور ندارد. بر خلاف زوایای کند پنج ضلعی منتظم، شاهد حضور آلت شمسهی تند 10، در دوگره، در کنار پنج ضلعی منتظم میباشیم و در "گره تند و کند گیوه (موریانه) "، آلت شمسهی تند و شمسهی کند، بر خلاف عدم هماهنگی زوایای داخلی، به صورت همزمان در یک زمینه، قرار گرفتهاند.
One of the fundamental pillars of architecture and Islamic period decorations is using geometric patterns in the form of decorative surfaces named “Geometric decoration” (girih) In order to cover and spacing the Islamic monuments through different ages That without paying attention to geometry science, numbers and mathematics, drawing such girihs is not possible. One of these holy numbers, which is a symbol of flourishing and life, and also due to its concept and geometry, has played a significant role in the construction of girihs, is the number five. Hence, the present paper seeks to study the concept of geometry and its application, its relation to numbers and mathematics. Upon examining the Holy Number five, it identifies girih that can be drawn through a regular pentagon, and find the positioning and presence rate of other decorative motifs in these girihs. Finally, by studying the works in the Islamic monuments of Iran, it tried to find successful examples of those girihs. Therefore, in view of the final goal, this paper, by means of library studies and with the help of various sources and the study of lineal-historical documents, has descriptive-historical, analytical methods trying to reflect geometry and number five in Islamic geometric designs. The results of the research show that there are at least 10 types of girihs with a regular pentagonal motif. Due to its slow angles, it is not present in any of the "sharp girih". Contrary to the slow pentagonal angles, we see the presence of the “sharp Shamse 10” motif in two girih, along with the regular pentagon and in the "slow and sharp girih of the Giveh (Mooryaneh)", the sharp and slow Shamse motif are placed simultaneously in the same context, in spite of the discordance of the inner angles.
ملخص الجهاز:
بازتاب نقش پنج ضلعي منتظم در نقوش هندسي معماري اسلامي ايران 1 بهناز منتظر* 2 حسين سلطان زاده چکيده يکي از ارکان اساسي معماري و تزئينات دوره ي اسلامي، استفاده از الگوهاي هندسي در قالب سطوح تزييني تحت عنوان "تزيينات هندسي" (گره ها) به منظور پوشش و فضاسازي بناهاي اسلامي، طي قرون مختلف ميباشد که بدون توجه به علم هندسه ، اعداد و رياضيات ، ترسيم چنين گره هايي مقدور نميباشد.
يکي از اين اعداد مقدس که نماد شکوفايي و زندگي بوده و همچنين به واسطه ي مفهوم و هندسه ي خويش ، نقش مهمي در ساخت گره ها داشته است ، عدد پنج ميباشد.
از آنجا که اين پژوهش در پي بررسي نقش عدد پنج و خصوصا پنج ضلعي منتظم و بازتاب آن در هندسه و طرح هاي اسلامي ميباشد، سؤالات اصلي تحقيق ، بدين گونه ميتواند مطرح گردد که : "نحوه تجلي و بازتاب عدد پنج و خصوصا پنج ضلعي منتظم در هندسه ي نقوش اسلامي (گره ها) به چه طريقي صورت پذيرفته است "؟ و "نحوه قرارگيري و فراواني ساير آلت هاي تزييني در گره هاي داراي آلت پنج ضلعي منتظم (پنج کند) به چه صورتي ميباشد و مصاديق آن ، در نقوش هندسي طرح هاي اسلامي ايران ، کدام است "؟ از کهن ترين منابع موجود در زمينه ي هندسه ، ميتوان به کتاب "هندسه ايراني" ابوالوفا محمد بن محمد بوزجاني 7 (بوزجاني، ١٣٨٩) اشاره کرد.
(1390/2011) Barrasi-ye Vizhegi ha-ye Hendesi-ye Gereh ha dar Tazeen ha-ye Eslami Az Didgah-e Hendese-ye Feractal [Studying the Geometric Properties of Girihs in Islamic Decoration in Terms of Fractal Geometry].