خلاصة:
هرچند قدیمیترین نمونههای تزیینات مقرنس از قرن چهار هجری به بعد در ساختمانها بکار میرفته، اما از قرن پنج هجری رواج یافته و بطور خاص طی قرون میانی اسلامی کاربرد آن به اوج رسیده است. دورة ایلخانی باتوجه به ویژگیهای خاص خود ازجمله ورود رسمیِ بسیاری از عناصر هنر خاور دور که تا پیش از آن بدان صورت در هنر اسلامی ایران تجربه نشده بود، در عرصة تزیینات مقرنس نیز حائز اهمیت خاصی است؛ بطوریکه در اثر توسعة فنی و تزیینی از پیشرفتهای بسیار زیادی در زمینة طراحی و اجرای مقرنس برخوردار شد. تحقیق حاضر به بررسی برخی از نوآوریهای فرمی، فنی و بخصوص نقشی تزیینات مقرنسِ دورة ایلخانی در چهار بنای شاخص مقرنسکاری شده این دوره شامل مسجد جامع ورامین، مسجد جامع اُشترجان، مجموعة شیخ عبدالصمد نطنز و مجموعة بایزید بسطامی میپردازد. بنابر یافتههای تحقیق؛ نقوش تزیینات مقرنسِ دورة ایلخانی در بناهای مورد مطالعه به احتمال قوی با تاثیر از هنر خاور دور بخصوص در زمینة طبیعت گرایی(نقوش پروانه ای، تار عنکبوتی...) و نیز کاربرد بخشهایی از عناصر یا نقوش چینی(مانند اژدها) متناسب با هنر اسلامی ساخته شده است. به عبارت دیگر تزیین گرانِ مقرنسهای عهد ایلخانی به جای تقلید کامل از نقوش و عناصر هنر چینی که بعضا کاربرد آن در تزیین ابنیة اسلامی کراهت داشت، با روشی مبتکرانه، فقط بخشهایی خاص از الگوهای هنری چین را با در نظر داشتن کامل روح هنر اسلامی و با تکیه بر عناصر ترکیبی گیاهی و هندسی بکار بردند و زمینه را برای خلق نقوش اسلیمی و ختاییِ پیشرفتة ادوار بعدی فراهم آوردند.
Ilkhanid period is particularly important in the history of Muqarnas decoration, because of its unique features and the formal arrival of plenty of Far East art components that were not previously experienced in the Iranian Islamic art,. Muqarnas decoration drastically developed during this period as innovative technical and decorative methods appeared. This paper studies some innovations of Ilkhanid Muqarnas decoration in four typical Ilkhanid buildings including Jami Mosque of Oshtorjan Jami Mosque of varamin ،Sheikh Abdossamad complex in Natanz and Bayazid complex in Bastam. Towards this end, the study has attempted to examine the traits and inspirational resources of Muqarnas designs during this special period. The findings of the study show that Ilkhanid Muqarnas designs have been made under the influence of china’s art specially in cases of naturalism (butterfly and Spider web designs) and application components of china’s designs (as dragon). Amongst the most prominent decorative motifs that were common with the impact of Chinese art in the Ilkhanid era is dragon that is often displayed on pieces of colored tiles in non-religious buildings. As a rule, the use of animal motifs in religious buildings such as mosques and tombs regarding to the prohibition of the use of these designs was impossible, thus Iranian artists used those types of designs that matches with the spirit of Islamic Art. Plant motifs influenced by the movements of the dragon can be considered as the pioneers of new Islamic arabesques in the field. In other words, Iranian Muslim artists of Ilkhanid period have been able to bridge between the designs of Islamic architectural decorations and decorative motifs of Chinese arts.
ملخص الجهاز:
تحقيق حاضر به بررسي برخي از نوآوريهاي فرمي، فني و بخصوص نقشي تزيينات مقرنس دورة ايلخاني در چهار بناي شاخص مقرنسکاري شده اين دوره شامل مسجد جامع ورامين ، مسجد جامع اشترجان ، مجموعۀ شيخ عبدالصمد نطنز و مجموعۀ بايزيد بسطامي ميپردازد.
p ,٢٠١١ ,Nasri &Hamekasi, Samavati ) هرچند تزيينات مقرنس عمدتا در معماري اسلامي ايران و اغلب کشورهاي اسلامي رشد و توسعه پيدا کرد اما نبايد از نظر دور داشت که در معماري پيش از اسلام ايران نيز البته با تفاوت هاي قابل توجهي در زمينۀ نحوة اجرا و اشکال هندسي آن ، رواج داشته است .
١- الهام از نقش اژدهاي چيني يکي از مهمترين مشخصه ها و نوآوريهاي تزيينات مقرنس در عصر ايلخاني استفاده از نقوش تزييني ملهم از هنر چين در قالبي جديد و اسلامي است زيرا مغولان به دليل خاستگاه جغرافيايي و نژادي و مذهبي شان ، روابط گسترده اي با شرق دور و بخصوص کشور چين داشتند و در نتيجه تأثيرات زيادي از اين طريق بر هنرهاي مختلف شمايل نگاري، نگارگري، سفالگري و ساير هنرهاي تزئيني ايران گذاشتد.
190-191 قاعدتا امکان استفاده از اين نقش در بناهاي مذهبي مانند مساجد و مقابر؛ باتوجه به حرمت کاربرد نقوش جاندار در اينگونه بناها وجود نداشت از اينرو هنرمندان ايراني بخشهايي از اين نقوش را که با روح هنر اسلامي متناسب بود در برخي از تزيينات مانند نقوش روي مقرنسها بکار بردند؛ از جملۀ اين نقوش ميتوان به الگوبرداري از فلسهاي خال مانند اژدها در رديفهاي مقرنس انتهاي منارة ٣٧ متري مسجد جامع مجموعۀ شيخ عبدالصمد اصفهاني در شهر نطنز اشاره کرد.