خلاصة:
هدف این مقاله ارائه یک چهارچوب نظام مند از مشاهده، بهعنوان یک ابزار اصلی جمعآوری اطلاعات در پژوهش-های کیفی و کمّی از طریق مطالعه تطبیقی و تحلیل منابع علمی است. به همین منظور، پس از بیان اهداف و تعاریف مشاهده علمی، مراحل مشاهده، انواع و تکنیکهای مشاهده، ابزارهای کمکی، روش های جمع آوری و ثبت دادههای حاصل از مشاهده، و محدودیتها و خطاهای معمول در مشاهده و روش های کنترل خطا، از دیدگاه های مختلف مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته است. همچنین پانزده مقاله پژوهشی ایرانی و چهارده مقاله پژوهشی خارجی - که بر اساس اعلام پژوهشگران، داده های مورد نیاز را از طریق مشاهده جمع آوری کرده بودند- مورد تحلیل و مقایسه قرار گرفتند. نتایج این مقایسه نشان داد پژوهش های داخلی در استفاده از ابزارهای دیجیتالی و کمک اعضای جامعه مورد مطالعه برای انجام مشاهده، محدودیت های بیشتری داشتند؛ ولی پژوهش های خارجی از مشارکت بیشتر شرکت کنندگان برخوردار بودند و برخلاف مقاله های ایرانی، جزئیات و محدودیت های فرایند مشاهده را بهتفصیل توضیح دادهاند.
ملخص الجهاز:
com احمدرضا نصراصفهانی / استاد گروه علوم تربيتي دانشگاه اصفهان دريافت: 12/07/1398 - پذيرش: 30/09/1398 چکیده هدف این مقاله ارائۀ یک چهارچوب نظاممند از مشاهده، بهعنوان یک ابزار اصلی جمعآوری اطلاعات در پژوهشهای کیفی و کمّی از طریق مطالعۀ تطبیقی و تحلیل منابع علمی است.
این ابزارها میتواند شامل انواع پرسشنامه، مقیاسهای نگرشسنج یا مصاحبه باشد که بهنوعی به اظهارات مشارکتکنندگان متکی است و دادههایی را بر اساس خودگزارشی فراهم میکند؛ اما خودگزارشی به شیوههای یادشده، محدودیتهایی دارد؛ از جمله اینکه ممکن است فرد قادر به بیان کامل تجربیات و ارائۀ دادههای مورد نظر نباشد یا سعی کند اطلاعات را بهنحوی مثبت ارائه کند و سوگیری داشته باشد یا در بیان گزارش دچار اشتباهاتی شود آنها را تفسیر کند.
هدف پژوهش حاضر نیز ارائۀ چهارچوب علمی روشها و شرایط مؤثر استفاده از مشاهده برای جمعآوری دادهها در پژوهشهای علوم رفتاری، از طریق تحلیل منابع و مقالات موجود و مقایسۀ شیوههای مشاهده در پژوهشهای انجامشده در ایران و دیگر کشورها بوده است.
هاگسون(Hodgson) (2016) و هالینگسورث و کلارک(Hollingsworth & Clarke) (2017) نیز در مطالعات خود برای مشاهدۀ فرایند تدریس معلمان، از روشهای مشابهی همراه با مشارکت فعال معلمانِ مورد مشاهده استفاده کردهاند.
در نمونۀ دیگری، لی (Lee) و جین (Jen) (2015) برای بررسی تأثیر دو شیوۀ آموزش موسیقی بر گرایش و یادگیری موسیقی کودکان پیشدبستانی، برای مشاهده، از کمک دو سرمربی و پنج دستیار استفاده کرده و با تنظیم چکلیست مشاهده بدون حضور پژوهشگر و اخلال در محیط طبیعی، دادههای مورد نیاز را جمعآوری نمودهاند.