بررسی عوامل موثر بر رشد پراکنده شهری درکلانشهر تبریز با استفاده از مدل‌های سنجش توسعه شهری مقالة

بین فرم شهر و میزان پایداری رابطه معناداری وجود دارد و شناخت مورفولوژی و تبیین الگوی رشد آن، قدمی مهم در تحقّق پایداری شهر به شمار می‌رود. بر همین اساس، سیاست‌ها و راهبردهای برنامه‌ریزی و طرّاحی باید به گونه‌ای باشند که به شکل‌گیری فرم مطلوب منجر شود. از میان الگوهای پایداری که از اواخر قرن بیستم میلادی مطرح گردیده است، اجماع بیشتری بر فرم شهر متراکم (فشرده) وجود دارد. به طوری که این الگو توانسته است طرفداران زیادی را به خود اختصاص دهد و در صدر مباحث مربوط به فرم پایدار شهری قرار بگیرد. لذا این پژوهش با هدف تحلیل و ارزیابی علل و عوامل مؤثر بر رشد پراکنده شهری در منطقه شهری تبریز و ارائه مدل مناسب جهت کنترل آن به عنوان نظریه پایه‌ای و هدایت گر تحقیق انتخاب شده است. با توجه به گستردگی موضوع رشد هوشمند شهری، تصمیم بر این شد تا از میان ابعاد مختلفی که می توان این الگو را مورد بحث و تحلیل قرارداد، شاخص های تراکمی انتخاب و به عنوان مسیر مشخص گردید. جهت تحلیل و ارزیابی علل و عوامل مؤثر بر رشد پراکنده شهری در منطقه شهری تبریز از مدل ها و رو‌ش‌های متناسب در این زمینه استفاده گردید که طبق بررسی‌های انجام شده مشخص شد، در ابتدا رشد اولیه شهر به دلیل موقعیت ارتباطی و افزایش طبیعی جمعیت بوده است و این رشد و گسترش از ویژگی‌های طبیعی و اقلیمی تبعیت می‌نموده است. با گذشت زمان، گسترش شهر تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله عوامل اقتصادی، سیاست‌ها، طر‌ح‌ها و برنامه‌ها و عاملین و گروه‌های مختلف قرار گرفته است. موارد ذکر شده در نهایت موجب پراکنده‌رویی (اسپرال) در شهر تبریز شده‌اند و از مهم‌ترین دلایل آن می‌توان به افزایش قیمت زمین و مسکن در محدوده مرکزی شهر، رانت خواری، بورس بازی و معاملات زمین، عدم توسعه محدوده قانونی شهر در طرح جامع، وارد کردن کلیه سطوح با حداقل ده درصد ساخت و ساز به محدوده قانونی در طرح تفضیلی )ازجمله روستاهای گوجوار، اوغلی، الوار علیا، کندرود،خلجان، آناخاتون) و تقاضا برای افزایش فضای زندگی بیشتر اشاره نمود.

There is a meaningful relation between city form and level of stableness. Recognition of morphology and explanation of its growth pattern will be an important stage at certainty of city stableness. So, planning politics, guidelines and also designing should be in a way that formation of a city will be as we wish. Among stableness patterns which discussed at the late 20th century, more focus was on form of compacted city. As the reason, this pattern could be able to attract more partials to itself and placed at the first level in discussions related to the form of city stableness. Thus, we chose this study to reach to our purpose in which we analyzed and evaluated effective factors on sprawl growth of city in Tabriz Zone. After that a suitable model was presented as a basis theory and navigator this study to control stableness. Because of expanding the subject of city intelligent growth, we decided to choose a dimension of this pattern among its different dimensions which we can discuss and analyze. That dimension relates to density indexes and it is supposed as the solution and way to reach to our purpose. To analyze and evaluate effective factors on sprawl growth of city in Tabriz Zone, we used suitable models and methods in this field. As the result of investigations, at first, we found that the first level of city growth was because of situation of relation and natural growth of population. This kind of growth was according to the natural and district specialties. After a while, growth of city was because of different factors such as economics, politics, designs, programs and other factors. At the end, these factors caused Tabriz to be a sprawl city. Some of the important factors are the worth of ground and housing inside part of Tabriz, speculation, buying and selling ground, underdevelopment of Tabriz in legal part on the whole, letting all part of city by at least 10% of housing, legible part in Tabriz in comparative design in some villages such as Gogvar, Ogli, Alvarolia, Kondrod, Khalegan, Anakhatoon and the last factor is demand to have more room for living.

در قسـمت شاخص موران (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) ابتــــدايي پــــژوهش از روش (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) ضريب گري کتابخانه اي براي بررسي اسـناد، طرح ها و مطالعات انجام شده بـر روي موضوع مـورد مطالعـه ، بـه (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) کار گرفته شده و جهت تحليل و تراکم ناخالص مسکوني (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) تعيــين فــرم کالبــدي منطقــه تراکم کلي مسکوني (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) شهري تبريز و شـناخت الگـوي رشد پراکنده شهري تراکم خالص مسکوني (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) توسعه فيزيکـي ايـن منطقـه ، از (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) سرانه مسکوني روش هاي کمي ماننـد هلـدرن ، (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) تعداد واحد مسکوني به سطح درجه توزيع متعادل (با استفاده از (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) نسبت سطح خدماتي به کل سطح ضرايب آنتروپي نسبي و جيني )، شاخص هاي تراکمي (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) درجــه تجمــع (بــا اســتفاده از نسبت سطح مسکوني به سطح (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) ضـرايب مـوران و گـري ) بـراي نسبت توسعه ارخادضميات بيه رشد جمعيت (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) تحليـل تــراکم منطقــه شـهري فشردگي بافت منطقه شهري (به تصویر صفحه رجوع شود) تبريــز در دوره هــاي مختلــف ميانگين سطح قطعات (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) استفاده شد و بـه منظـور نشـان تراکم جمعيتي (تراکم ناخالص (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) دادن نقشه هاي مراحـل رشـد و تراکم کلي مسکوني مناطق (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) توسعه فضايي شهر، از نرم افزار (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) (به تصویر صفحه رجوع شود) تراکم خالص مسکوني (نفر در هکتار) Arc-GIS استفاده گرديده است .