ارزیابی تحولات ساختار کالبدی بازار های سنتی مبتنی برنقش بازار در فضای شهری نمونه موردی: بازار تبریز مقالة

بازار یکی از مهم‌ترین فضاهای شهرهای ایرانی و قلب تپندۀ اقتصاد آنها بوده و منطبق با نیازهای جامعه اسلامی، پاسخگوی آنها بوده است. در جامعه شهری، حیات شهر و بازار بهم پیوند خورده و بازارها به مانند اسناد هویتی، مفهوم فضای شهری را تبیین نموده‌اند. بازارها با کارکرد چندگانه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی، خاستگاه بسیاری از فعالیتها و ارتباطات فرهنگی و سیاسی بوده که با ایجاد فضایی معنادار، نیازهای مخاطبان خود را پاسخ می‌دادند. اهمیت بازار و تاثیر آن در فضای شهری، بررسی چگونگی شکل‌گیری بازار در شهر، تغییر و تحولات آن را ضروری می‌سازد. از این رو، با توجه به نقش پررنگ بازار، لزوم استفاده از پتانسیل بالای بازار در راستای سیاست‌گذاری‌های کلان شهری، بررسی پیشینه و وضعیت کنونی بازارها، مطالعه دقیق علل و عوامل توسعه و یا رکود آنها به منظور جهت‌گیری مناسب و برنامه‌ریزی برای حفظ و ساماندهی فضاهای اقتصادی-اجتماعی-فرهنگی، تعدیل تغییرات، اصلاح و تغییر الگوها و ساختارهای موجود، مهم می‌باشد. در این مقاله، به بررسی بازار تبریز به عنوان مهمترین قطب اقتصادی شمال‌غرب کشور و یکی از مراکز مهم تولید و توزیع عمده کالا که نقش قدرتمندی را در مبادلات بازرگانی بین ایران، اروپا و آسیا داشته است، پرداخته می‌شود. بازار تبریز عنصر مرکزی در شهرتبریز، همواره دستخوش تحولات فراوانی بوده، اما پتانسیل بالای شهر تبریزدرتجارت بین‌الملل و واقع شدن شهر در مسیر تبادلات اقتصادی، ساخت مجدد و توسعه بهتر آن را باعث ‌شده است. در این پژوهش نیز با در نظر گرفتن اهمیت بازار، تاثیرپذیری شهر از بازار و بلعکس، با استفاده از روش توصیفی- تاریخی، مصاحبه با بازاریان و کسبه بازار، به مطالعه روند توسعه بازار تبریز به عنوان بزرگترین بازار جهان اسلام در سه دوره‌ی مختلف پرداخته شده و عوامل مهم در تغییر و تحولات بازار تبریز به دو عامل درونی و بیرونی تقسیم شده وزیرشاخص‌های هر دو عامل مشخص شده است. زیرشاخص‌های کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و مذهبی جزء عوامل درونی و خیابانکشی‌های ناشی از تفکر مدرن، سیل و زلزله، حریق و چگونگی منظر شهری از جمله مولدهای عامل بیرونی می‌باشد. آنچه قابل تامل است، وجود انواع تغییرات درونی و بیرونی در دوره‌ی معاصر می‌باشد که این امر نشان از لزوم توجه به ساختار بافت بازار در شهر می‌باشد.

The study of urban history reveals that a variety of factors have influenced the development of ancient cities. The economy has always been one of the most critical factors in urban growth. In traditional cities in Iran, the Bazaar has been a place for the economic, social, political, cultural, and civic activities of people. Then it is one of the most important spaces in Iranian-Islamic cities and the heart of their economy, which responds the needs of Iranian society. It is one of the critical elements of spatial organization in there; the main body of the city is not definable without the existence of the bazaar. Bazaars in different cities have several forms, the majority of them are extended in length, some have been developed organically, and some others have been developed based on careful planning. Indeed, the bazaar is an essential civic spatial and physical structure for carrying out business. The economic significance of Bazaar, along with its Multi-function as social, political and cultural functions, has been caused to be important how its formation and alteration over its lifetime. Therefore, it is necessary to study the background and current situation of Bazaar. The accurate studying of causes and factors of its development or recession in proper direction and planning is important in order to preserve and organize socio-cultural-economic effects in Islamic city. Tabriz is a historical and cultural city in Iran. It is considered to be the main economic pole of the northwest of the country and one of the most important centers of production and distribution of goods from ancient times, which has played a powerful role in trade between Iran, Europe and Asia. Bazaar of Tabriz as an important urban element, has always been undergoing many changes, but the international trade, high potential of Tabriz and to be located in the way of economic exchanges, has led to rebuild and develop. This research surveys the importance of Bazaar and the impact of the city on Bazaar and vice versa. Research method is the descriptive-historical method and study resources are travelogues, history books, articles, and maps. Interviewing with businesses and shopkeepers helps to study the developed and expanded process of Bazaar of Tabriz as the covered lengthy Bazaar in Islamic world. By examining three different periods of market formation, the causes of its changes are scrutinized and these factors are divided into two factors, internal and external, and are identified in both major and bold factors of these developments. What is noteworthy the variety of internal and external changes in the contemporary era, which illustrates the importance of paying attention to the bazaar and its surrounding context in the present period. The purpose of this study is to identify the factors affecting the architecture of Bazaar and its physical structure. Finally, considering the important commercial, social, cultural role of bazaar and as a tourism center in Tabriz, the necessity of using high potential of Bazaar is considered for urban macroeconomic policies, and appropriate solutions can be found for adjusting changes, modifications and changing existing patterns and structures.